برای اجرای، طرح، وضعیت موجود مدارس از لحاظ تجهیزات و وضع نیروی انسانی مورد بررسی قرار گرفت. مطابق برنامه عملیاتی وزارت آموزش و پرورش برای اجرای برنامه پنجم توسعه کشور، تمامی مدارس کشور باید تا پایان سال ۱۳۹۴ در یکی از مراحل پنج‌گانه هوشمند سازی قرار گیرند.
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
۲-۳- تاریخچه تدریس و یادگیری مدارس هوشمند در جهان
تفکر استفاده از رایانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای برای کارهای مدرسه‌ای و علمی، به قرن بیستم و اوایل دهه ۱۹۶۰ بر می‌گردد . اینترنت که در ۱۹۶۹ در دوران جنگ سرد از درون شبکه معروف پا گرفت، بسیار سریع رشد کرد. هیچ کس گمان نمی‌کرد این شبکه اطلاع‌رسانی در سال ۲۰۰۰ صاحب ۱۸۰ میلیون کاربر باشد. سرعت و شتاب این رشد به گونه‌ای بود که به حدود ۵۰۰ میلیون کاربر در سال ۲۰۰۳ بالغ گردید. این توسعه سریع فنآوری اطلاع‌رسانی به همراه عوامل دیگری چون تبدیل جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی، تغییرات جمعیتی، جهانی‌تر شدن فعالیت‌های حرفه‌ای، گسترش نیروهای بازار در محدوده آموزش و به عبارت دیگر تجاری شدن مقوله آموزش، همه و همه، تاثیرات شگرف و چشم‌گیری در امر آموزش داشته‌اند.
در سال ۱۹۸۴ دیوید پرکینز وهمکارانش در دانشگاه هاروارد، طرح مدارس هوشمند را به عنوان تجربه‌ای نوین در برنامه‌های آموزش و پرورش، با بهره گرفتن از فنآوری اطلاعات و ارتباطات ارائه نمودند گفته می‌شود اولین مدارس هوشمند در سال ۱۹۹۶ در انگلستان تاسیس گردید و سپس مالزی در برنامه توسعه خود در پروژه «بیست بیست» مدارس هوشمند را با ساختار تمام الکترونیک و فنآوری اطلاعات و به منظور پیگیری توسعه فناوری اطلاعات و فن آوری‌های نوین در حوزه آموزشی مدارس کشور افتتاح کرد. طرح مدارس هوشمند در اوایل ژوئن سال ۱۹۹۷ وزارت آموزش و پرورش مالزی را درگیر بحث عمومی در قالب مدرسه هوشمند کرد. این طرح در آغاز در ۹۰ مدرسه به صورت آزمایشی اجرا شده و سپس توسعه یافت. هدف این مدارس در سند آموزش و پرورش مالزی کمک به تحقق اهداف فلسفه تربیتی مالزی عنوان شده است و نیز تربیت نیروی کار که بتواند با چالش‌های قرن ۲۱ مواجه شود. کشور مالزی به منظور حرکت به سوی اقتصاد دانش محور و رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات در میان صنایع دیگر و اشتغال زایی در حوزه فنآوری اطلاعات و ارتباطات از قابلیت‌های این حوزه درتمام زمینه‌ها از جمله آموزش و پرورش بهره برد. این کشور با ارائه طرح مدارس هوشمند کلاس‌های معمولی را به کلاس‌های الکترونیکی تبدیل کرد که در آن معلم به جای انتقال دانش و اطلاعات، قدرت قضاوت دانش آموزان در انتخاب اطلاعات از منابع مختلف را افزایش می‌دهد و زمینه یادگیری مادام العمر دانش آموزان و شهروندان مالزی را فراهم می‌آورد. این طرح به تدریج در چند مدرسه اجرا گشت و بعدها تا حدودی توسعه یافت و سپس مالزی در برنامه توسعه خود در پروژه “بیست بیست” مدارس هوشمند را جزو یکی از برنامه‌های اساسی خود قرار داد و با ارائه الگویی موفق، توانست تجربه خود را به سایر کشورها نیز منتقل کند . فلسفه آموزش عمومی مالزی هر یک از عناصر مدل مفهومی را به دقت مورد توجه قرار داده است. آموزش و پرورش در مالزی تلاشی مستمر در جهت توسعه قابلیت‌های فردی به صورت کل گرا و یکپارچه محسوب می‌شود و امروزه علاوه بر مالزی و آمریکا کشورهای ایرلند، کانادا، سوییس، مصر واسترالیا نیز برای هوشمند کردن مدارس خوداقدام کرده‌اند.
تحول نظام آموزش از یادگیری حافظه مدار به یادگیری فکورانه و خلاق و تربیت دانش آموزانی که در عین توجه به تفاوت‌های فردی و سبک‌های گوناگون یادگیری فرصت‌های برابر دسترسی برای دانش آموزان را ایجاد کند. (فونگ می[۲۶]، ۲۰۰۲)
مشاهدات و بررسی‌های انجام شده در کشورهای توسعه یافته مانند انگلستان، آمریکا و استرالیا نشان داده است که یکی از ارکان اصلی سیستم‌های هوشمند برای آموزش، به کارگیری وایت بردهای هوشمند است که از سال ۱۹۹۱ در آموزش به خصوص در آموزش‌های از راه دور استفاده شده است. تحقیقات نشان داده است که استفاده از وایت بردهای هوشمند سبب افزایش انگیزه دانش‌آموزان و خلاقیت آن ها شده است. (پلگرام[۲۷]، ۲۰۰۱)
۲-۴- مفاهیم و تفاوت مدرسه هوشمند با سایر
۲-۴-۱- مفهوم مدرسه هوشمند
مدرسه هوشمند مدرسه فیزیکی است که کنترل و مدیریت آن مبتنی بر فن آوری رایانه و شبکه می‌باشد، محتوای اکثر دروس آن الکترونیکی و سیستم ارزشیابی ونظام آن هوشمند است. مدارس هوشمند محیطی است که جهت ایجاد محیط یاددهی-یادگیری و بهبود نظام مدیریتی مدرسه و تربیت دانشآموز پژوهنده مبتنی بر علم نوین طراحی شده است. دانش آموزان در مدرسه هوشمند نقش یاددهنده و یادگیرنده را بر عهده دارند. در این مدرسه، برنامه درسی محدود کننده نیست و به دانش آموزان اجازه داده می‌شود از برنامه‌های درس خود فراتر گام بردارند. بنابر پیش‌نویس سند راهبردی هوشمندسازی، مدرسه هوشمند سازمانی است آموزشی، با موجودیت فیزیکی و حقیقی، نه مجازی که در آن دانش آموزان به شکل نوینی آموزش خواهند دید. (یازرلو، ۱۳۸۹، ص ۲۰)
مدرسه هوشمند این است که از سکوی تکنولوژی به عنوان یک رسانه که در آن آموزش از راه دور، تخصص و آموزش خاص هستند ساخته شده و کیفیت انتقال اطلاعات و روش‌های تدریس به مکان‌های دور از دسترس از جمله خانه، منطقه‌ای یا بین‌المللی توسعه یافته است. (بارسولمو[۲۸]، ۲۰۰۷)
۲-۴-۲- مفهوم مدرسه هوشمند ازدیدگاه دیوید پرکینز[۲۹]
در مدارس هوشمند معلمان می‌توانند با بهره گرفتن از بانک‌های اطلاعاتی و برنامه‌های نرم افزارهای و غیره دروس جدید را با توجه به نیازها و علائق دانش آموزان طراحی و یا اینکه دروس موجود را تغییر داده و اصلاح کنند.
دانش‌آموزان خودشان سرعت یادگیری‌شان را تعیین می‌کنند و ساعات یادگیری محدود به ساعات مدرسه نیست.
نقش معلمان تا حدود زیادی از آموزش و ارزشیابی دانش آموزان به پیگیری آموزش شخصی آنان تغییر می‌یابد.
دانش‌آموزان اغلب بجای کیف‌های مملو از کتب حجیم، با کامپیوترهای کیفی[۳۰] حاضر می‌شوند.
ارزشیابی از دانش‌آموزان به جای اینکه در مقاطع ونوبت های فاصله‌دار (در پایان هر فصل یا هر ترم و …) صورت پذیرد هر روز و به شکل بر خط[۳۱] خواهد بود.
دانش آموزان هنگام ورود و خروج از مدرسه، با کارت دیجیتالی که در اختیار دارند، والدین خود را از ساعت آمد و رفت خود مطلع می‌سازند.
والدین دانش آموزان نیز می‌توانند با یک آموزش ساده به سیستم ارزشیابی مدرسه متصل شده و به این وسیله از وضعیت و روند پیشرفت تحصیلی فرزند خودآگاهی یابند.
دانش آموزان نقش یاد دهنده و یادگیرنده را بر عهده دارند. در این مدرسه، برنامه درسی محدود کننده نیست و به دانش آموزان اجازه داده می‌شود از برنامه‌های درس خود فراتر گام بردارند.
سیستم بر روی کامپیوتر مرکزی مدرسه نصب می‌شود و با اتصال به تعدادی زیادی از خطوط تلفن در طول شبانه‌روز آماده ارائه خدمات است.
دانش آموزان با داشتن یک رایانه درمنزل همیشه با سیستم مدرسه خود در ارتباطند لذا می‌توان گفت مدارس هوشمند هیچ وقت تعطیل نیستند.
۲-۴-۳- تفاوت مدرسه هوشمند با مدرسه مجازی[۳۲]
مدرسه هوشمند با مدرسه مجازی فرق دارد، مدرسه هوشمند اگر بخواهد مطلوب باشد باید دانش آموزان در آن حضور فیزیکی داشته باشند و تفاوت آن با مدارس مجازی این است که مدرسه مجازی معمولاً به مدارس از راه دور گفته می‌شوند که دانش آموز و معلم می‌توانند کیلومترها از هم فاصله داشته باشند. (سایت مدارس هوشمند فارس).
۲-۴-۴- تفاوت مدارس سنتی وهوشمند
در مدارس سنتی محدودیت‌های بسیاری به خصوص در زمینه دسترسی به اطلاعات وجود دارد . زیرا دانش آموز فقط وابسته به کتاب‌های محدود درسی و دانش چند معلمی است که با او سر و کار دارند . از نظر فیزیکی نیز محیط مدرسه و کمبودهای آموزشی می‌توانند محدودیت‌های دیگری برای آموزش سنتی باشد . در حالی که در مدارس هوشمند بسیاری از کمبودها از طریق شبکه‌های مختلف دسترسی به اطلاعات رفع شده است.
باید یادآور شد که تفاوت‌های مدارس هوشمند و سنتی بسیار زیاد است . در مدارس هوشمند معمولاً محتوای درسی بر حسب توان دانش آموز برنامه‌ریزی می‌شود. خودکارسازی سیستم آموزشی و رای‌گیری و ارزیابی وضعیت هر دانش آموز نیز از تفاوت‌های عمده‌ای است که سیستم‌های مدارس هوشمند به راحتی آن را در درون خود دارند و همین‌طور می‌توان از طریق همین سیستم‌های خودکار نقش اولیا را در هدایت دانش آموزان افزایش داد. بنابراین وقتی نام مدرسه هوشمند را می‌بریم از مدرسه‌ای صحبت می‌کنیم که سیستم آن برای هر دانش آموز متفاوت است و نکته مهم این است که در این سیستم دانش آموز اصولاً یاد می‌گیرد که چگونه و بدون اتکا به دیگران از مجموعه اطلاعات جهانی بهره‌مند شود. (سایت آموزش و پرورش مدارس هوشمند فارس)
۲-۵- کاربرد فنآوری اطلاعات در آموزش و پرورش
تحقیقات متعدد در زمینه کاربرد رایانه و فنآوری اطلاعات در آموزش و پرورش در دهه های ۱۹۷۰، ۱۹۸۰، ۱۹۹۰ صورت گرفته است.
تحقیقات «کولیک و کولیک»[۳۳] (۱۹۸۴، ۱۹۸۷، ۱۹۹۴)، «سامسون و همکاران»[۳۴] (۱۹۸۶) از آن جمله‌اند. این تحقیقات بیشتر با این هدف صورت گرفتند که تاثیر بهره‌گیری از رایانه را بر میزان پیشرفت تحصیلی و بهبود یادگیری دانش آموزان اندازه‌گیری کنند. این تحقیقات گستره وسیعی از کاربردهای فنآوری اطلاعات را در فعالیت‌های یادگیری پوشش می‌دادند. حوزه‌هایی هم چون کاربرد رایانه در پژوهش، واژه پردازی و برنامه نویسی دراین تحقیقات مدنظر قرار گرفته‌اند. (بروگن[۳۵]، ۲۰۰۰)
فن‌آوری‌های گوناگونی در زمینه آموزش به کار گرفته شده است. این امر در زمینه کاربرد رایانه در آموزش و به کارگیری شبکه‌ها پیشرفتی چشمگیر داشته است. تحقیقات نشان داده‌اند که فنآوری اطلاعات به صورتی اساسی در آموزش به کار گرفته شده است. (دلوز[۳۶] ۱۳۸۰، ترجمه افتخار زاده) فنآوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر قابل توجهی در امر یادگیری دارد که شامل تغییر نقش فراگیران و معلمان، مشارکت بیشتر دانش‌آموزان با همسالان، افزایش استفاده از منابع خارج از متون درسی و رشد و بهبود مهارت‌های طراحی و ارائه مطلب می‌باشد. (افضل نیا ۱۳۸۷، به نقل از ضامنی و کاردان، ۱۳۸۹)
در یک برنامه جامع لو و همکاران[۳۷] وی (۲۰۰۱) دریافتند که ویژگی‌های یادگیرنده در یادگیری با کمک فنآوری اطلاعات و ارتباطات تاثیر می‌گذارد. این ویژگی‌ها شامل تجربه کاری با رایانه، جنسیت، توانایی و سن یادگیرنده می‌باشد. در عین حال که ممکن است معلمان در جنبه‌های فنی فن آوری اطلاعات و ارتباطات مهارت نداشته باشند می‌توانند در آموزش و یادگیری تبحر داشته و در نتیجه در موقعیت خوبی قرار بگیرند تا اینکه بر نحوه کمک فنآوری در یادگیری دانش آموزان یا مشارکت آنان در کلاس‌های آموزشی به نحو احسن تصمیم بگیرند. (فلورین[۳۸] وهگرتی (۲۰۰۴)، ترجمه زارعی زوارکی، ۱۳۹۱، ص ۲۳)
۲-۵-۱- کاربرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات در تدریس انفرادی
برنامه‌های انفرادی نوعی از آموزش پایدار را با کم فنآوری ارائه می‌دهند. هدف برنامه‌های اولیه کمک به معلمان در جهت انفرادی کردن یادگیری وکمک به فراگیران برای یادگیری با سرعت مناسب خود می‌باشد. مانند نرم‌افزارهای آموزش به کمک رایانه. عموماً فراگیران به صورت انفرادی نوعی تکلیف رایانه‌ای را انجام می‌دهند و آن تکلیف به صورت تمرین و تکرار یا تقویت مهارت قبلی است. (فلورین و هگرتی (۲۰۰۴)، ترجمه زارعی زوارکی، ۱۳۹۱، ص ۲۷)
۲-۵-۲- کاربرد فنآوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری اکتشافی
در طول زمان از وقتی که فن آوری قدرتمندتر و قابل دسترس‌تر شده است، محیط‌های یادگیری اکتشافی هم به وجود آمده‌اند، ولی جایگزین برنامه‌های آموزش انفرادی نشده و برعکس در مقابل آن قرار گرفته‌اند. محیط‌های یادگیری اکتشافی به دانش‌آموزان اجازه تعامل با مواد آموزشی را می‌دهند و آنان کنترل بیشتری بر یادگیری خود دارند. محیط‌های اکتشافی یادگیری محبوبیت رو به افزون کاربرد هم زمان فن آوری در آموزش را ارائه می‌دهند. و به گفته رید و مک نرگنی[۳۹] (۲۰۰۰) نظر پایه در این محیط‌ها مبتنی بر ارتقا یادگیری فعال با تاکید بر یاری یادگیرندگان در جهت ساختن دانش به صورت مشارکتی می‌باشد. مانند محیط اینترنت، (فلورین وهگرتی (۲۰۰۴)، ترجمه زارعی زوارکی، ۱۳۹۱، ص ۳۱-۳۲)
۲-۵-۳- کاربرد فنآوری اطلاعات و ارتباطات در تبادل ارتباط
بسیاری از ابزارهای فنآوری وجود دارند که دانش‌آموزان را در برقراری ارتباط یاری می‌دهند. از جمله تابلو اعلانات، پست الکترونیکی و اتاق‌های مکالمه و … در این حال معلم باید کاربرد کامپیوتر را کنترل و مدیریت کند و ابوت[۴۰] در این ارتباط برنامه‌ریزی دقیقی را قبل شروع طرح‌های ارتباطی توصیه می‌کند در این گونه طرح‌ها بهتر است افرادی که همدیگر را می‌شناسند در گیر شوند و نرم افزار کنترل هم در شبکه مدرسه نصب شود. (فلورین و هگرتی (۲۰۰۴)، ترجمه زارعی زوارکی، ۱۳۹۱، ص ۳۵-۳۶)
۲-۵-۴- کاربرد فنآوری اطلاعات و ارتباطات در ارزشیابی هدف‌های آموزشی
برنامه‌هایی که ارزیابی مبتنی بر کامپیوتر را ارائه می‌دهند یک نوع ارزیابی مقرون به صرفه ونظام‌مند را ارائه می‌دهند که به تدریج جایگزین فرایند پرزحمتی می‌شود که معمولاً به عهده گروه مدرسین می‌باشد. بنابر نظر گانتر[۴۱] (۲۰۰۱) در حال حاضر برخی از این برنامه‌ها مبتنی بر روش‌هایی پویای ارزیابی است، به نحوی که دانشآموز را از انواع مختلف اشتباهاتش آگاه می‌سازد. مثل برنامه‌هایی که خود نمایشگر هستند و دانش‌آموزان را تشویق می‌کنند تا روند پیشرفت خود را نظاره کنند. (فلورین وهگرتی (۲۰۰۴)، ترجمه زارعی زوارکی، ۱۳۹۱، ص۳۷)
۲-۵-۵- کاربرد فنآوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزار مدیریت
یک سیستم پیشرفته می‌تواند ساخته و طراحی شود و اطلاعات زیادی بیشتر از یک معلم را به تنهایی در خود نگه دارد و بنابراین معلمان می‌توانند از آن در جهت تبدیل راه حل های آموزشی از حالت کلی به صورت مشکلات یادگیری انفرادی کمک بگیرند. مانند وب سایت‌هایی که حاوی اطلاعات در باره موضوع مورد نظر است، گروه‌های مباحثه، موسسه بریتانیایی فنآوری ارتباطات و آموزشی بکتا[۴۲] و مجمع سنیت [۴۳]که مخاطب متخصصان آموزشی علاقه مند به فنآوری اطلاعات و ارتباطات است. (فلورین وهگرتی (۲۰۰۴)، ترجمه زارعی زوارکی، ۱۳۹۱، ص ۳۸-۳۹)
۲-۶- آموزش، یادگیری و فنآوری اطلاعات و ارتباطات
آموزش فرآیندی است که طی آن محتوایی انتقال می‌یابد، تا تغییرات نسبتاً پایداری در فرد صورت گیرد آموزش را می‌توان با روش‌ها و شیوه‌های بسیاری انجام داد.
یادگیری فرآیندی است که طی آن افراد مهارت یا دانش تازه‌ای برای انجام کار و یا جهت بهبود کیفیت کار کسب می‌کنند. آموزش پشتوانه یادگیری است. میان آموزش و یادگیری ارتباط یک جانبه‌ای وجود دارد به صورتی که هرچه آموزش با روش‌ها و شیوه‌های موثرتر و بهتری انجام گیرد، به همان اندازه یادگیری افزایش می یابد. یکی از اهداف تعلیم وتربیت، آموزش می باشد. یعنی ارائه و انتقال دانش و اطلاعات به فراگیران، اما امروزه با رشد وگسترش روزافزون اطلاعات تاکید از آموزش، یادگیری می‌باشد. دیگر آموزش و پرورش نمی‌تواند تنها نهاد ارائه دهنده آموزش باشد وهم چنین یادگیری بر کل زندگی قابل تعمیم است. فن آوری اطلاعات و ارتباطات امکانات قدرتمندی را برای تحقق این امر در اختیار می‌گذارد. (جان قلی، ۱۳۹۱)
فنآوری اطلاعات و ارتباطات روش‌های آموزش و یادگیری سنتی را در معرض سوال و تردید قرار داده و امکانات متنوعی را برای فراگیران فراهم آورده است. فنآوری اطلاعات و ارتباطات تنها در آموزش و یادگیری اثر نکرده و وظیفه آن تنها فراهم نمودن امکانات برای فراگیران نیست، بلکه در هویت فراگیران و در معنی و نقش یادگیری نیز تغییر ایجاد کرده است و استفاده از این روش آموزش موجب سهولت برقراری ارتباطات ذهنی در موضوع مورد یادگیری می‌شود و سبب نو شدن افکار ذهنی و بررسی بیشتر و عمیق‌تر در موضوع یادگیری می‌شود و خودبه خود به یادگیری‌های جدیدی از جانب یادگیرنده می‌شود. (علی پور و جهان آرا، ۱۳۸۹)
۲-۷- نقش‌های فنآوری اطلاعات در مدارس
با بهره‌گیری از فنآوری اطلاعات، معلمان به سهولت به منابع جدید آموزشی دست می‌یابند و اطلاعات و مواد آموزشی خود را آسان‌تر و سریع‌تر تهیه می‌کنند. همچنین، انتظار می‌رود که فنآوری اطلاعات بتواند مواد آموزشی از قبیل متون، تصاویر، اصوات و سایر موارد مشابه را با کیفیتی بالاتر از قبل در اختیار معلمان قرار دهد. انتظار دیگر، نقش تسهیل کننده فنآوری اطلاعات است، یعنی بتوان با به کارگیری فنآوری اطلاعات، کیفیت یادگیری دانش آموزان را افزایش داد. این کار باید با برقراری ارتباطی فعال میان مدیر دروس، معلمان و دانش آموزان صورت بگیرد، به طوری که این روش ارتباطی به صورت عادتی مناسب در بیاید. هم چنین، فن آوری اطلاعات را می‌توان به عنوان ابزاری برای ایجاد مواد آموزشی تعاملی و با کیفیت بالا در اختیار دانش آموزان و معلمان قرار داد. (لاولس[۴۴]، ۲۰۰۳، به نقل از نوروزی و همکاران، ۱۳۸۷)
جدول ۲-۱- نقش‌های فن آوری اطلاعات در مدارس
