۲-۳-۹-۱- شیوه های کنترل استرداد مالیات بر ارزش افزوده

روال طبیعی هر سازمان مالیاتی تازه تأسیس این است که، همه چیز را کنترل می‌کند. اگر چنین روشی انتخاب شود هزینه، وقت و انرژی زیادی صرف کنترل مازاد اعتبارهای مالیاتی می‌شود که در واقع مشکل خاصی ندارند و کاملاً طبیعی است. ‌بنابرین‏، روش مؤثر و کارآمد کنترل استرداد مالیات بر ارزش افزوده این است که، کم خطرترین موارد بلافاصله و بدون هیچ کنترلی مسترد شود. طبیعی است که مأموران مالیاتی در شروع کار اندکی بیمناک شوند، زیرا مجبور می‌شوند که مبالغ هنگفت مالیاتی را که وصول شده، بدون هیچ گونه کنترلی به مؤدیان برگردانند. معمولاً تشکیلات مالیاتی مدرن، مؤدیان را به سه گروه مختلف طلایی، نقره ای و برنزی تقسیم می‌کنند:

• مؤدیان طلایی؛

مؤدیانی هستند که میزان تمکین بالایی دارند، مثل شرکت‌های خیلی بزرگ که بخش اعظم فعالیت آن‌ ها صادرات است و سازمان مالیاتی مطمئن است که این شرکت‌ها ‌به این زودی‌ها ناپدید نمی‌شوند.

• مؤدیان نقره‌ای؛

مؤدیانی هستند که سابقه تمکین مالیاتی آن‌ ها عادی و متوسط است. گاه گاهی اشتباهاتی در سوابق آن‌ ها مشاهده می‌شود اما سازمان مالیاتی اعتقاد دارد که این‌ها مؤدیان نسبتاً قابل اعتمادی هستند و ‌به این زودی‌ها ناپدید نمی‌شوند. استرداد مازاد اعتبار مالیاتی این گروه را می‌توان بعد از یک پرس و جوی اداری یا دفتری انجام داد. مثلاً، لیست خرید و فروش‌ها یا لیست دفاتر را درخواست کرد.

• مؤدیان برنزی؛

مؤدیان ریسکی یا خطرناکی هستند که میزان تمکین یا سابقه میزان تمکین آن‌ ها خیلی پایین است، یا مؤدیانی که اصلاً هیچ شناختی از آن‌ ها در دست نیست. به دلیل اینکه تازه تأسیس هستند یا مؤدیانی که وضعیت اعتبارات مالیاتی آن‌ ها عجیب و غریب به نظر می‌رسد. برای این موارد، بهترین روش این است که قبل از پرداخت مبالغ استرداد، حسابرسی می‌دانی یا حسابرسی در محل انجام گیرد.

نکته مهمی‌که وجود دارد این است که هر سه گروه طلایی، نقره ای و برنزی را می‌توان کامپیوتری کرد و حتی می‌توان ضوابط و معیاری برای تعیین گروه مؤدیان طلایی، نقره ای و برنزی انتخاب کرد و کامپیوتری نمود. اما برای انجام این کار به زمان و سابقه نیاز است (ناهید و همکاران، ۱۳۸۳: ۳۰).

۲-۳-۱۰- معافیت‌ها در نظام مالیات بر ارزش افزوده

معافیت مالیاتی طبق تعریف، تخفیف قسمتی یا حتی کل مالیات حقه یک شخصیت حقیقی یا حقوقی برای مدتی کوتاه یا طولانی است و به ‌عنوان ابزار حمایتی توسط دولت به کار گرفته می‌شود (موسوی جهرمی ‌و همکاران، ۱۳۸۶: ۵۳). یکی از ویژگی‌های مالیات بر ارزش افزوده این است که وقتی معافیتی به یک کالا داده می‌شود آن کالا به طور کامل از پرداخت مالیات معاف نمی‌باشد و با وجود اینکه کالاهای نهایی معاف از مالیات است، لیکن نهاده‌های تولیدی و از جمله کالاهای سرمایه‌ای که در ساخت کالا مورد استفاده قرار گرفته، مشمول مالیات قرار می‌گیرند. به طور مثال محصولات کشاورزی (به عنوان کالای نهایی) ممکن است معاف از مالیات باشند لیکن نهاده‌هایی که در تولید آن‌ ها به کار برده می‌شود از قبیل کود، بذر و نهاده‌های سرمایه ای مثل ساختمان و ماشین آلات، مشمول مالیات بر ارزش افزوده خواهند بود (کمیجانی و همکاران، ۱۳۸۰).

در قانون مالیات بر ارزش افزوده ماده ۱۲ و ۱۳ مربوط به کالا‌ها و خدمات معاف می‌باشند.

۲-۳-۱۰-۱- معافیت آستانه

سطحی که بالاتر از آن سطح، مؤدیان لزوماًً باید در نظام مالیات بر ارزش افزوده ثبت نام کنند و پائین تر از آن در ثبت نام مختار هستند. یعنی می‌توانند داوطلبانه ثبت نام نمایند و از مزایای این مالیات بهره مند گردند، را معافیت آستانه می‌نامند. از آنجایی که مالیات بر ارزش افزوده کلیه کالا‌ها و خدمات تولید و یا توزیع شده در اقتصاد را در بر می‌گیرد، به لحاظ اجرایی از گستردگی خاصی برخوردار است. در این راستا ارزش افزوده ایجاد شده توسط بنگاه های کوچک و فعالان بخش خرده فروشی در مقایسه با تعداد زیاد آن ها، بسیار ناچیز بوده و در نتیجه مالیات بر ارزش افزوده وصولی از آن‌ ها با عنایت به گستردگی فعالیت‌های اجرایی سازمان وصول مالیات، قابل توجیه نمی‌باشد. بدین لحاظ معاف نمودن مؤسسات اقتصادی با ارزش افزوده پایین، در جهت افزایش کارایی سازمان مالیات بر ارزش افزوده از اهمیت خاصی برخوردار است. اغلب کشور‌ها از معیار حجم فروش سالیانه برای تعیین سطح آستانه معافیت استفاده نموده اند (ضیائی بیگدلی و همکاران، ۱۳۸۸: ۵۸).

تعیین دقیق سطح معافیت آستانه در اجرای موفقیت آمیز مالیات بر ارزش افزوده از جایگاه خاصی برخوردار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشورهایی مانند آلبانی، کرواسی، گرجستان، غنا و اوگاندا یکی از نقاط ضعف اساسی در اجرای مالیات بر ارزش افزوده، پایین بودن سطح معافیت آستانه بوده، به طوری که عامل اصلی شکست این نوع مالیات در غنا در سال ۱۹۹۵، پایین بودن سطح معافیت آستانه عنوان شده است. از طرف دیگر بالا بودن معافیت آستانه از طریق گسترش فرار مالیاتی و ایجاد انشعاب در شرکت‌ها (در نتیجه کاهش پایه مالیاتی) موجب عدم اجرای موفقیت آمیز مالیات بر ارزش افزوده می‌شود (موسوی جهرمی‌ و همکاران، ۱۳۸۶: ۵۶).

• • مزایای انتخاب سطح آستانه مشمولیت بالا:

– تسهیل اجرا، کنترل مالیات بر ارزش افزوده برای سازمان مالیاتی؛

در اغلب کشورهای دنیا، بیشترین درآمد مالیاتی توسط تعداد معدودی از مؤدیان پرداخت می‌شود. از سوی دیگر، تعداد کثیری از مؤدیان نیز مقدار کمی ‌از درآمد را می‌پردازند. معمولاً مؤدیان کوچک مشکل ساز بوده و مالیات گیری از آن‌ ها دشوار است، زیرا در بسیاری از موارد، حتی از تکالیف خود اطلاع ندارند و اکثراً مؤدیانی هستند که اظهارنامه تسلیم نمی‌کنند.

– ایجاد معافیت‌ها جهت نیازهای ضروری مردم؛

اگر سطح آستانه مشمولیت بالا انتخاب شود در آن صورت، سازمان مالیاتی مجبور نخواهد شد تا نیازهای اولیه مردم مانند مواد غذایی را معاف نماید.

• • • معایب انتخاب سطح آستانه مشمولیت بالا:

• اختلال در رقابت بین مؤدیان؛

به دلیل اینکه برخی از فعالان اقتصادی مشمول مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند و برخی دیگر مشمول نمی‌گردند. این امر منجر به ایجاد اختلال در رقابت می‌شود.