۲-۲ تعریف یانگ از طرح­واره

یانگ، (۲۰۰۳) معتقد است برخی از این طرح­واره­ها – به­ ویژه آن­ها که عمدتاً در نتیجه تجارب ناگوار دوران کودکی شکل می­ گیرند – ممکن است هسته اصلی اختلالات شخصیت، مشکلات منش­شناختی خفیف­تر و بسیاری از اختلالات مزمن محور I قرار بگیرند. یانگ برای بررسی دقیق­تر این ایده، مجموعه ­ای از طرح­واره­ها را مشخص ‌کرده‌است که به آن­ها طرح­واره­های ناسازگار اولیه می­گوید.

طرح­واره­های ناسازگار اولیه خصوصیات زیر را دارند:

• • الگوها یا درون­مایه­های عمیق و فراگیری هستند.

• • از خاطرات، هیجان­ها، شناخت­واره­ها و احساسات بدنی تشکیل ‌شده‌اند.

• • در دوران کودکی یا نوجوانی شکل ‌گرفته‌اند.

• • در سیر زندگی تداوم دارند.

• • درباره خود و رابطه با دیگران هستند.

• به شدت ناکارآمدند.

خلاصه این­که، طرح­واره­های ناسازگار اولیه، الگوهای هیجانی و شناختی خودآسیب­رسانی هستند که در ابتدای رشد و تحول در ذهن شکل ‌گرفته‌اند و در سیر زندگی تکرار می­شوند. طبق این توصیف، رفتار یک فرد، بخشی از یک طرح­واره محسوب نمی­ شود چون یانگ معتقد است که رفتارهای ناسازگار در پاسخ به طرح­واره به ­وجود می­آیند. ‌بنابرین‏ رفتارها از طرح­واره­ها نشأت می­ گیرند ولی بخشی از طرح­واره­ها محسوب نمی­شوند (یانگ و همکاران، ۱۳۸۹).

۳-۲ ویژگی­های طرح­واره­های ناسازگار اولیه

البته تمام طرح­واره­ها بر پایه وقایع آسیب­رسان یا بدرفتاری دوران کودکی شکل نگرفته­اند. ممکن است در ذهن یک فرد بدون تجربه وقایع آسیب­زای دوران کودکی، طرح­واره وابستگی پدید بیاید؛ ‌به این دلیل که در دوران کودکی کاملا تحت سلطه و حمایت والدین بوده است. با این وجود اگرچه تمام طرح­واره­ها ریشه تحولی وقایع آسیب­زا ندارد ولی همه آن­ها مخل زندگی سالم هستند. اغلب طرح­واره­ها نتیجه تجارب زیان­بخش محسوب می­شوند که فرد در سیر دوران کودکی و نوجوانی دائما با این تجارب روبرو بوده است. اثر این تجارب ناگوار در سیر تحول با یکدیگر جمع می­شوند و منجر به شکل­ گیری یک طرح­واره کاملا ناسازگار تمام عیار می­گردد (یانگ و همکاران، ۱۳۸۹). طرح­واره­های ناسازگار اولیه، مدل­های شناختی و هیجانی برای خودآسیب­رسانی هستند. این طرح­واره­ها در مراحل اولیه رشد و تحول ذهنی شکل می­ گیرند و در طول عمر تکرار می­شوند. به­تدریج روی ذهن کودکان ساکن می­شوند و به طور منظم بر زندگی او چیره می­شوند (سلیمانی، ۲۰۱۴).

طرح­واره­های ناسازگار اولیه برای بقای خودشان می­جنگند. این امر نتیجه تمایل بشر به هماهنگی شناختی است. اگرچه فرد می­داند طرح­واره منجر به ناراحتی وی می­ شود ولی با طرح­واره احساس راحتی می­ کند و همین احساس راحتی فرد را ‌به این نتیجه می­رساند که طرح­واره­اش درست است. افراد به سمت وقایعی کشیده می­شوند که با طرح­واره­هایشان همخوانی دارند و به همین دلیل تغییر طرح­واره­ها سخت است. بیماران به طرح­واره­ها به­عنوان حقایقی می­نگرند که بدون به بوته آزمایش گذاشتن صحت و سقم آن­ها، معتقدند که این حقایق درست­اند. نتیجه چنین دیدگاهی این است که طرح­واره بر پردازش تجارب بعدی تاثیر می­ گذارد. طرح­واره­ها نقش عمده­ای در تفکر، احساس، رفتار و نحوه برقراری ارتباط بیماران با دیگران بازی ‌می‌کنند و به­گونه ­ای متناقض و اجتناب­ناپذیر زندگی بزرگسالی را به شرایط ناگوار دوران کودکی می­کشانند که غالبا برای بیماران زیان­بخش بوده است. طرح­واره­ها در اوایل دوران کودکی یا نوجوانی بازنمایی­هایی دقیق از محیط پیرامون ایجاد ‌می‌کنند. تجربه ما نشان داده است که طرح­واره­های افراد تا حدودی بازتابی دقیق از محیط زندگی اولیه­شان است. به­عنوان مثال اگر بیماری به ما بگوید وقتی بچه بوده است خانواده­اش با او سرد و بی­عاطفه برخورد می­کرده ­اند، معمولا حرفش درست است، حتی اگر علت رفتار والدین خود و مشکل آن­ها را در بیان احساسات و عواطف نفهمد. ممکن است اسنادهای او برای رفتار والدینش اشتباه باشد ولی حس اولیه­اش از جو عاطفی و چگونگی رفتار والدین با او تقریبا همیشه درست است. معمولا ماهیت ناکارآمد طرح­واره­ها وقتی ظاهر می­ شود که بیماران در روند زندگی روزمره خود و در تعاملاتشان با دیگران به­گونه ­ای عمل کنند که طرح­واره­های آن­ها تأیید شود، حتی اگر برداشت اولیه آن­ها درست نباشد (یانگ و همکاران، ۱۳۸۹).

طرح­واره­های ناسازگار اولیه و راه­های ناکارآمدی که بیماران از طریق آن­ها یاد می­ گیرند با دیگران کنار بیایند، اغلب زیربنای نشانه­ های مزمن اختلالات محور I مثل اضطراب، افسردگی، سوء­مصرف مواد و اختلالات روان – تنی به­شمار می­روند. در پژوهش­ها عنوان شده است، طرح­واره­های ناسازگار اولیه مکانیسم­های ناکارآمدی هستند که به­ صورت مستقیم یا غیرمستقیم به پریشانی روان­شناختی می­انجامند (مارمون^[۱۱]، ۲۰۰۴؛ نقل در شهامت، ۱۳۸۹). طرح­واره­ها حالت ابعادی دارند، بدین­معنا که از نظر شدت و گستره فعالیت در ذهن با یکدیگر فرق دارند. هرچه طرح­واره شدیدتر باشد، شمار بیشتری از موقعیت­ها می ­توانند آن را فعال کنند. به­ طور کلی هرچه طرح­واره شدیدتر باشد، فرد به هنگام برانگیخته شدن طرح­واره، عواطف منفی بیشتری را تجربه می­ کند و فعال بودن آن در ذهن، مدت زمان بیشتری به طول می­انجامد. از سوی دیگر با توجه به مراحل رشد روانی اجتماعی در دیدگاه اریکسون (۱۹۵۰؛ نقل در یانگ و همکاران، ۱۳۸۹)، ‌می‌توان چنین استدلال کرد که حل موفقیت­آمیز هر یک از این مراحل به یک طرح­واره سازگار منجر می­ شود، در حالی که شکست در آن مرحله باعث ایجاد یک طرح­واره ناسازگار می­گردد.

۴-۲ ریشه ­های تحولی طرح­واره­ها

عوامل مختلفی در شکل­ گیری طرح­واره نقش بازی ‌می‌کنند که عبارتند از:

• • نیازهای هیجانی اساسی

• • تجارب اولیه زندگی

• خلق و خوی هیجانی (یانگ، ۲۰۰۳)

۱-۴-۲ نیازهای هیجانی اساسی

طرح­واره­ها به­ دلیل ارضا نشدن نیازهای هیجانی اساسی دوران کودکی به ­وجود آمده­اند. انسان­ها پنج نیاز هیجانی اساسی دارند:

1. 1. دلبستگی ایمن به دیگران (شامل نیاز به امنیت، ثبات، محبت و پذیرش).

1. 1. خودگردانی، کفایت و هویت.

1. 1. آزادی در بیان نیازها و هیجان­های سالم.

1. 1. خودانگیختگی و تفریح.

1. محدودیت­های واقع بینانه و خویشتن­داری.

این نیازها جهان شمول هستند. همه انسان­ها، این نیازها را دارند، اگرچه شدت این نیازها در بعضی افراد بیشتر است. فردی که از سلامت روان برخوردار است، می ­تواند این نیازهای هیجانی اساسی را به­ طور سازگارانه­ای ارضا کند. گاهی اوقات تعامل بین خلق و خوی فطری کودک و محیط اولیه، به­جای ارضای این نیازها، منجر به ناکامی آن­ها می­ شود. هدف طرح­واره درمانی این است که به بیماران کمک کند تا راه­های سازگارانه­تری برای ارضای این پنج نیاز هیجانی بیابند (یانگ و همکاران، ۱۳۸۹).

۲-۴-۲ تجارب اولیه زندگی