1. فرهنگ سازمانی و جو سازمانی به طور معناداری قادر به پیش‌بینی مسئولیت پذیری می‌باشد .

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها:

۱) تعریف مفهومی

فرهنگ سازمانی

فرهنگ سازمانی الگویی اساسی از مفروضات ارزش ها و باورهای اساسی است که روش صحیح تفکر و اقدام در خصوص مسائل و فرصت هایی که سازمان با آن مواجه می شود را مورد توجه قرار می‌دهد (مقیمی ۱۳۹۰)

جوسازمانی

آیرز جوسازمانی را به عنوان مجموعه ای از خصوصیاتی که یک سازمان را توصیف می‌کند ، تعریف می‌کند.و آن را دارای سه ویژگی ۱- در طی زمان نسبتاً با دوام است ۲- رفتار افراد را در سازمان تحت تاثیر قرار می‌دهد.۳- آن را از سازمان‌های دیگر متمایز می‌کند،می‌داند (آیرز،۲۰۰۵)

جو سازمانی، دارای شش بعد به شرح زیر می‌باشد: (به نقل از مبین ، ۱۳۸۸)

۱- حمایتی: رفتار حمایتی مدیر به وسیله علاقه خالص وحمایت معلمان منعکس شده است وتوجه اساسی به معلمان را انعکاس می‌دهد مدیر از پیشنهاد های آموزشی معلمان استقبال کرده و به آن ها گوش می‌دهد. مدیران حمایتی به شایستگی حرفه ای معلمان آموزشی احترام قائل شده و علاقه شخصی وحرفه ای به آنان دارند.

۲- دستوری:منظوراز این بعد سرپرستی خشک مدیر بوده که تا حدودی وظیفه مدار می باشدونیازهای شخصی معلمان را کمتر رعایت می‌کند. مدیران حتی جزئیات فعالیت های مدرسه ومعلمان را به طور مداوم از نزدیک کنترل می‌کنند.

۳- ‌تهدیدی: به جای تسهیل کردن کار معلم ‌در مقابل‌ آن مانع ایجاد می‌کند.مدیر کاغذ بازی ، شرایط کمیته ای ،وظایف خشک ودیگر درخواست هایی که درمسئولیت های معلمان مداخله می‌کند به آن ها تحمیل می‌کند.

۴- همکارانه :ازعمل وعکس العمل بازوحرفه ای دربین معلمان حمایت می کندمعلمان به مدرسه خود افتخارکرده و ازکارکردن با همکاران خود لذت می‌برند، بیشتر همدردی کننده و پذیرنده بوده وبه احترام متقابل دو جانبه به شایستگی حرفه ای همکاران خود قائل هستند.

۵- صمیمی:شامل روابط نزدیک مابین معلمان نه تنها درمدرسه بلکه خارج از آن می باشد و ا نعکاس دهنده ی یک شبکه ی قوی وبه هم پیوسته حمایت اجتماعی مابین گروه آموزشی مدرسه است. معلمان همدیگر ‌را خوب شناخته دوستان شخصی یکدیگر بوده، به طورمرتب باهم ارتباط اجتماعی داشته و از همدیگر قویاً حمایت می‌کنند.

۶- تظاهر به کار:معنی دار نبودن وتوجه نکردن به فعلیت های حرفه ای را انعکاس می‌دهد.معلمان فقط در کارهای گروهی ویا ایجاد گروه غیرسودمند وقت کشی کرده ودارای اهداف وتمایلات مشترک نیستند.رفتارآنان نسبت به همکاران خود وسازمان غالباً منفی وانتقاد آمیز است.

مسئولیت پذیری

مسئولیت پذیری یک الزام و تعهد درونی از سوی فرد برای انجام مطلوب همه فعالیت هایی که به عهده اوگذاشته شده است می‌باشد و از همان فرد سرچشمه می‌گیرد (اسدی،۱۳۸۹). مفهوم کلی مسئولیت آن است که هر فرد و نه هیچ شخص دیگری جوهر،ذات یا ماهیت وجود خود را تعیین می‌کند. قبول مسئولیت برای زندگی خود یکی از ویژگی های افرادی است که شخصیت سالمی دارند.شیوه ی دیگر پرداختن به مفهوم مسئولیت پذیری، توانایی ‌پاسخ‌گویی‌ است (ساعتچی،۱۳۸۵).

تعاریف عملیاتی

فرهنگ سازمانی

در این پژوهش منظور از فرهنگ سازمانی نمره ای است که فرد از پرسشنامه فرهنگ سازمانی الگوی رابینز^[۱](۱۹۹۱) به دست می آورد.

جو سازمانی

در این پژوهش عبارت است از نمره‌ای که آزمودنی از پرسشنامه جو سازمانی سوسمون و سام دیپ (۱۹۸۹) به دست می‌آورد.

مسئولیت پذیری

میزان نمره ای است که هر آزمودنی از مقیاس سنجش مسئولیت پذیری پرسشنامه کالیفرنیا(۱۹۸۷) به دست می‌آورد.

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

در این فصل ابتدا به بررسی مبانی نظری متغیر های پژوهش با اولویت متغیر وابسته و سپس متغیرهای مستقل پرداخته شده، همچنین تحقیقات انجام شده در خارج و داخل از کشور به همراه جمع بندی آورده شده است.

مبانی نظری مسئولیت پذیری

انسان موجودی مختار است و در عین حال موجودی مستقل و مسئول. یعنی به همان اندازه که به او مسئولیت داده شده است از قدرت و اختیار نیز بهره مند است و فرد به همان اندازه که مسئولیت به عهده می‌گیرد بایستی نسبت به انجام آن اقدام نماید.

پرورش حس مسئولیت پذیری درانسان ازمهم ترین هدف های تربیتی اسلام است به نحوی که فردمسلمان باید ‌در هر زمان و مکان خودرا ‌در مقابل‌ خوداحساس کند و به انضباط درونی دست یابد(زنگویی،۱۳۸۳).

درادبیات و فرهنگ عامه بیشترملت ها، شخصیت هایی هستندکه مظهر فرار از مسئولیت می‌باشند و همیشه صدها بهانه و دلیل برای انجام ندادن کارها و نپذیرفتن مسئولیت درآستین دارند، اما یک انسان رشدیافته اجتماعی حتی اگربه آسانی بتواند از کارها سر باز زند بازهم چنین کاری نخواهد کرد (تنها ،۱۳۷۶)

افراد مسئولیت پذیر افرادی باوجدان اخلاقی قوی می‌باشند که به طور خود جوش خود انگیخته و خود کنترل تمام تلاش خود را به عمل می آورند تا از حداکثر توانایی خود برای انجام مطلوب کار ها و وظایف محوله استفاده نمایند. در فرهنگ جامعه ی ما به مسئولیت و پذیرش آن در سرنوشت خود و دیگران اندیشه بسیار تأکید شده است و در مقابل گریز از ایفای مسئولیت و در خود فرو رفتن و تنهایی و تنفر و فرار از اجتماع منع شده است (تنها ، ۱۳۷۶)

ازنظراسلام انسان موجودی است که نسبت به همنوعان خود اساس مسئولیت می‌کند چنانچه رسول اکرم (ص)(( می فرمایند کلکم راع وکلکم مسئول عن رعیه)). خصوصیت مسئولیت پذیری ‌در رفتار وجود انسان آثاری داردکه درقالب فضایل وکمالاتی چون اهتمام به امور دیگران انسان دوستی سودرسانی به همنوعان نظم درکاروزندگی فردی وا جتماعی مردم گرایی وتعاون ‌و همکاری متبلور می شود (شمشیری ، ۱۳۸۸).

به برکت تکلیف وحس مسئولیت است که انسان می‌تواند از چنگال زمین رها شود و به سوی عالم بالا به پرواز در آید. انسان امانت دار بزرگ خدا است مسئولیت او در پیشگاه خدا، خود و جامعه سنگین است (بخشی پور ،۱۳۸۸).

تعریف مسئولیت پذیری :

واژه مسئولیت پذیری در عرف به معنای توانایی پاسخ دادن مؤثر و تصمیم گیری های مناسب در شرایط و موقعیت های مختلف می‌باشد. منظور از تصمیم گیری مناسب آن است است که فرد در چارچوب هنجار های اجتماعی و انتظاراتی که معمولا از او می رود دست به انتخابی بزند که سبب ایجاد روابط انسانی مثبت، افزایش ایمنی، موقعیت و آسایش خاطر وی شود. پاسخ مؤثر پاسخی است فرد را قادر می‌کند تا به هدف هایی که باعث تقویت عزت نفس وی می‌شوند، دست یابد ( بیابانگرد، ۱۳۷۴) .

سرتو (۱۹۸۹) مسئولیت پذیری را یک الزام و تعهد درونی از سوی فرد برای انجام مطلوب همه فعالیت‌هایی که بر عهده او گذاشته شده است تعریف می‌کند و معتقد است که مسئولیت پذیری از درون فرد سرچشمه می‌گیرد (نقل از شمشیری ، ۱۳۸۸) .

رسولی (۱۳۷۶) معتقد است که مسئولیت پذیری عبارت است از حساسیت ارزشمندی در روح هر انسان که او را ترغیب به فعالیت های انسانی و اجتماعی می کند و در نتیجه هر یک از این فعالیت ها بر داشتن باری از دوش خانواده یه جامعه است (رضایی ، ۱۳۷۸) .