اگر هزار بار دیگر (ای معشوق)دلم را بشکنی و بسوزانی و به من جفا بکنی، تا جایی که مربوط به من می‎شود، عکس العمل از جانب من همیشه دوستی و آشتی با توست و تو را می بخشم و از تو به دل نمی‎گیرم. هزار نوبت : هزار بار، کنایه از خیلی، بسیار زیاد، فراوان، قید مقدار /خاطرم بشورانی : مرا پریشان کنی، دلم را بشکنی و مرا آزار دهی /
بیت هفتم :
مغز من «عاشق» از دود آتش این سودا و جنونی که در سر دارم سوخت (مغزم از خیال محال وصال معشوق سوخت و تباه شد)عقلی برایم نمانده از خیال محال وصل یار)ولی همچنان نادانی من باعث می شود تصور کنم هنوز امیدی و معجزه ای هست و چاره ای برای وصل معشوق وجود دارد. دود، آتش، بسوخت : مراعات نظیر / دماغ و جهل : تضاد / ما خولیا : سودا جنون، در این جا مراد خیال محال است، توهّم /

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بیت هشتم :
به مراد دل نرسیدیم (به وصل معشوق دست نیافتیم)و وقت مرگ ما فرا رسید است ] حتی در هنگام جان دادن که (گویند روح از پاهای انسان به طرف دهان انسان رفته و از آنجا خروج می کند)اگر جان ما به لبهای ما برسد یعنی لحظه آخر زندگی ما باشد، باز هم فکر می کنیم که امیدی هست و می توان به مراد دل رسید. کام دل : کنایه از ترکیب اضافی آرزوی قلبی، مراد قلبی / کام در مصرع دوم : دهان و لب است . / کام وجان و حلق و دل : مراعات نظیر و تناسب معنایی دارند. / جان به حلق رسیدن : جان ” روح ” به گلو رسیدن برای عروج کردن و مرگ، آرایه تلمیح دارد به آیه ۸۳ سوره واقعه : فلو لا اذا بلغت الحلقوم، و به کنایه یعنی به حال احتضار افتادن، و در آستانه مرگ قرار گرفتن است / (برگ نیسی، ۱۳۸۰ : ۱۹۹)
بیت نهم :
سوگند به جان معشوق، که در عقیده و تفکر سعدی این مطلب وجود ندارد که در عالم به جُز از محضرخداوند، محضر دیگری وجود داشته باشد. همه عالم محضر خداوند است. جان دوست: اضافه تخصیصی / اعتقاد سعدی : اضافه توصیفی یا ترکیب وصفی / کوی دوست : اضافه ملکی / جهان : قید مکان / جهان و کوی دوست : مراعات نظیر
وزن غزل :
این غزل بروزن مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لن و در بحر مضارع مثمن مقبوض مخبون اصلم سروده شده است .
قافیه :
کلمات قافیه در این غزل عبارتنداز : (ماجرایی، خطایی، جزایی، گدایی، آشنایی، دوایی، صفایی، کیمیایی، رجایی، جایی) و کلمه ردیف فعل (هست)می باشد.
ویژگی سبکی غزل :
سعدی در این غزل وفاداری و ثبات خود را در عشق به زیبایی به تصویر کشیده است، و در بیت بصورت متفاوت دریچه ای را رای مخاطب باز می کند، که خالی از آرایه های درونی و بیرونی نیست و همین خصوصیات و ویژگی های دیگر سبک عراقی، غزل را از نظر بافت معنایی پیچیده و از لحاظ زیبا شناسی سخن، شایسته بررسی ادبی گردانیده است .

۴-۱-۳۰٫

هرچه درروی تو گویند به زیبایی هست و آنچه در چشم تو از شوخی و رعنایی هست

• • سَروها دیدم در باغ و تأمُّل کردم قامتی نیست که چون تو به دلارایی هست

• • ای که مانند تو بلبل به سخندانی نیست نتوان گفت که طوطی به شکر خایی هست

• • نه تو را از من مسکین نه گل خندان را خبر از مشغله بلبل سودایی هست

• • راست گفتی که فرج یابی اگر صبر کنی صبر نیک است کسی را که توانایی هست

• • هرگز از دوست شنیدی که کسی بشکیبد دوستی نیست در آن دل که شکیبایی هست

• • خبر از عشق نبوده ست و نباشد همه عمر هرکه او را خبر از شُنعت و رسوایی هست

• • آن که تنهاست که با یاد تواُنسی دارد تا نگویی که مرا طاقت تنهایی هست

• • همه را دیده به رویت نگران است ولیک همه کس را نتوان گفت که بینایی هست

• • گفته بودی همه زرقند و فریبند و فسوس سعدی آن نیست ولیکن چو تو فرمایی هست

درون مایه ی اصلی غزل :
سعدی در این غزل با معشوق درد دل می کند، و از حُسن کمالات معشوق با او می گوید، و در میانه غزل در مورد صبری که معشوق به او برای وصالش گفته بود سخن می گوید و اینکه عاشق واقعی نمی تواند صبر کند، صبر در دل عاشق به همراه عشق معشوق نمی گنجد، عشق پریشانی و بی قراری می آورد ولیکن صبر کردن بر آن سخت وغیر ممکن است و نمی توان دل را آرام کرد به دوری معشوق، بلکه دل بی قرار عاشق فقط با وصال معشوق آرام می گیرد، و نیز کسی که مواظب حرفهای بدگویان عشق باشد، در راه عشق نمی تواند قدم بگذرد، زیرا عشق رسوایی به همراه دارد، یعنی کسی نمی تواند عاشق واقعی باشد و ادعا کند که آرام هستم و دلی در آسودگی دارم و حرکتی و همتی در راه عشق نکند .
و در بیت آخر سعدی به معشوق می گوید، ممکن است همه عاشق تو شوند و چشم همه به سوی تو باشد ولی همه آنها افرادی با بصیرت و معرفت به عشق تو نیستند و چشم دل ندارند (تو ای معشوق سعدی را در زمره همین افراد قرار دادی)، سعدی از این موضوع ناراحت است و لیکن می گوید اینطور نیستم ولی هرچه معشوق بگوید می پذیرم .
بافت معنایی و آرایه های ادبی:
بیت اول :
ای معشوق هر چقدر از حُسن جمال تو تعریف کنند حقیقت دارد و درست است و هر چه از عشوه گری و گستاخی تو و تکبر تو بگویند، می توان دید. زیبایی و رعنایی و شوخی : مراعات نظیر / چشم تو : اضافه تخصیصی / روی تو : اضافه تخصیصی / به زیبایی : از زیبایی
بیت دوم :
در باغ، سروها را دیدم و خواب در آن فکر کردم و اندیشه نمودم، در میان آنها قامتی نبود که در دلارایی و نشاط انگیزی مثل سرو قامت تو ای معشوق باشد. سروها : در این بیت استعاره از زیبا رویان خوش قد و بالاست / سرو و باغ : مراعات نظیر و تناسب معنایی /
بیت سوم :
ای معشوقی که مثل و شبیه تو از نظر سخنوری بلبل وجود ندارد، (حتی)نمی توان گفت و ادعا کد که طوطی که به شیرین سخن معروف است، مانند تو می باشد. بلبل و طوطی مراعات نظیر / سخندانی و شکر خایی: مراعات نظیر و تناسب معنایی / شکر خایی: شکر خوردن، کنایه از شیرین سخنی است، قند و شکر غذای محبوب طوطی ست. /
بیت چهارم :
مفهوم بیت چنین است : (هیچ عاشق و معشوقی از هم خبر ندارند .)معنی بیت : تو ای معشوق من از من «عاشق خود» خبر نداری و گل سرخ هم (که عاشق بلبل است) از فریاد معشوق خود «بلبل» خبر ندارد. گل خندان : اضافه توصیفی ـ قید حالت / من مسکین : اضافه توصیفی یا ترکیب وصفی / بلبل سودایی: اضافه توصیفی / گل خندان : استعاره از گل شکفته و کنایه از معشوق خندان مشغله بلبل : اضافه تخصیصی /
بیت پنجم :
ای معشوق من، تو درست و حقیقت به من گفتی که اگر صبر و تحّمل داشته باشی، به کام دل یعنی به وصل «معشوق» می رسی، این خیلی خوب است ولی برای عاشق صبر کردن خیلی سخت است و صبر در راه تو بسیار طولانی تر از توان و طاقت است و انگار تمامی ندارد . صبر : جناس تکرار / صبر و فرج : مراعات نظیر / صبر نیک است : ترکیب وصفی / بیت تلمیح دارد به این مثل و حدیث که : «الصبرُ مفتاح الفرج» صبر کلید گشایش است. فَرج یابی : یعنی گره از کارت باز می شود .
بیت ششم :
هرگز شنیده ای که عاشق تاب و طاقت تحمل دوری معشوق را داشته باشد ؟ (مسلماٌ نه، زیرا)عشق به دلی که بتواند شکیبایی کند، راه پیدا نمی کند (عشق و صبوری در یک دل نمی گنجد).
بشکیبد: (از مصدر شکیبیدن)شکیبایی کند. / شکیبیدن از دوست : یعنی دوری معشوق راتحمل کند . /شکیبیدن و شکیبایی : مراعات نظیر و آرایه تناسب و مترادف / دوست و دوستی : مترادف ـ جناس زاید مزیل /
بیت هفتم :
کسی که از سرزنش بد گویان و دشمنان تأثیر بپذیرد و توجه کند، در تمام عمر خود بویی از عشق نبرده است و نخواهد برد . شُنعَت : طعنه، سرزنش، / شنعت و رسوایی : مراعات نظیر و تناسب معنایی /
بیت هشتم :
ای معشوق کسی که با یاد تو خو گرفته و آرام می گیرد و یاد تو همدم اوست، تنها به حساب نمی آید، مبادا بگویی که من «عاشق» تنها هستم، زیرا یاد تو همواره با من و مونس من است . تنها و تنهایی: جناس زاید مزیّل است/ تا نگویی : «تا» در اینجا بیانگر هشدار و تحذیر است. /
بیت نهم :
ای معشوق همه کس به تو متوجه هستند و تو را می نگرند، ولی نمی توان ادعا کرد که همه آنها چشم بصیرت و دیده معرفت دارند . دیده، بینایی : مراعات نظیر و تناسب معنایی وجود دارد. / همه کس: قید / نگران رویت : کنایه از در حال نگاه کردن به تو هستند . /همه و همه کس : مراعات نظیر / بینایی : کنایه از بصیرت و بینش و معرفت است . /
بیت دهم :
ای معشوق من، گفته بودی که همه مردم اهل ریا کاری و دروغ و جادوگری هستند، سعدی هم در زُمره آنها قرار دارد، اما من می گویم که این گونه نیستم ولی باز اگر تو می گویی که این گونه هستم، باشد می‎پذیرم، هر چه تو بگویی. زرق : دورویی، ریا کاری، تزویر / زرق و فریب و افسوس : مراعات نظیر /
این بیت شبیه غزلی از حافظ است :صو فیان جمله حریفند و نظر باز ولی . . . زین میان حافظ دلسوخته بدنام افتاد.
وزن غزل :