یکی از مهترین مزایا و منافع اتخاذ رویکرد محافظه کارانه ، کاهش فشارها و تهدیدات رقابتی می‌باشد و ‌در مقابل‌ مهمترین هزینه اتخاذ این رویکردکاهش انتظارات سهام‌داران و سرمایه گذاران از عملکرد آتی واحدها و در نتیجه کاهش ارزش بازار اوراق بهادار واحد تجاری خواهد بود. با توجه به هدف حداکثر سازی ثروت ذینفعان و ارائه صورت‌های مالی مناسب جهت تصمیم گیری سرمایه گذاران و ذینفعان ، همواره این سوال مطرح است که نقش حسابرسان،برای شناسایی محافظه کاری نهفته در صورت‌های مالی چیست و چگونه آن را در گزارشات خود نشان می‌دهند.

در این پژوهش با بررسی ارتباط بین محافظه کاری و مؤلفه‌ های کیفیت حسابرسی، امید است که خطر و نقش تقلب در شرکتهایی که محافظه کاری غیر شرطی و مدیریت سود را دنبال نموده اند هم برای استفاده کنندگان و هم برای حسابرسان روشن گردد و سازوکارهای مؤثر بر کیفیت حسابرسی نیز شناسایی گردند.

• 1. اهداف اساسی پژوهش

هدف کلی تحقیق تبیین رابطه بین برخی مؤلفه های حسابرس (کیفیت حسابرسی، اندازه حسابرسی ، دوره تصدی حسابرس، نوع اظهارنظر حسابرس ) بر محافظه کاری ‌در صورت‌های مالی شرکت‌ها می‌باشد.

اهداف فرعی شامل:

۱ – تبیین تأثیر کیفیت حسابرس بر محافظه کاری در شرکت‌ها

۲ – تبیین تأثیر اندازه حسابرس بر محافظه کاری در شرکت‌ها

۳ – تبیین تأثیر نوع اظهارنظر حسابرس بر محافظه کاری در شرکت‌ها

۴ – تبیین تأثیر دوره تصدی حسابرس بر محافظه کاری در شرکت‌ها

۱-۵ ) سوال تحقیق:

آیا بین هر کدام از مؤلفه های حسابرس مانند کیفیت ، اندازه ، نوع اظهارنظر ، ‌و دوره تصدی با محافظه کاری حسابداری در شرکت‌ها ارتباط معنا داری وجوددارد؟

۱-۶) فرضیه ‏های تحقیق:

فرضیه اصلی اول : بین مؤلفه‌ های حسابرسی و محافظه کاری بر مبنای معیار اقلام تعهدی رابطه معنی داری وجود دارد.

برای بررسی صحت فرضیه فوق ، آن را به چهار فرضیه فرعی به شرح ذیل تفکیک نموده ایم:

فرضیه فرعی اول: بین کیفیت حسابرس و محافظه کاری ‌بر مبنای‌ معیار اقلام تعهدی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی دوم : بین اندازه حسابرس و محافظه کاری ‌بر مبنای‌ معیار اقلام تعهدی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی سوم: بین دوره تصدی حسابرس و محافظه کاری ‌بر مبنای‌ معیار اقلام تعهدی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی چهارم: بین نوع اظهارنظر حسابرس و محافظه کاری ‌بر مبنای‌ معیار اقلام تعهدی رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه اصلی دوم : بین مؤلفه‌ های حسابرسی و محافظه کاری بر مبنای معیار نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار رابطه معنی داری وجود دارد.

که برای بررسی صحت فرضیه فوق ، آن را به چهار فرضیه فرعی به شرح ذیل تفکیک نموده ایم:

فرضیه فرعی اول: بین کیفیت حسابرس و محافظه کاری ‌بر مبنای‌ معیار ارزش بازار به ارزش دفتری رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی دوم : بین اندازه حسابرس و محافظه کاری ‌بر مبنای‌ معیار ارزش بازار به ارزش دفتری رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی سوم: بین دوره تصدی حسابرس و محافظه کاری ‌بر مبنای‌ معیار ارزش بازار به ارزش دفتری رابطه معناداری وجود دارد.

فرضیه فرعی چهارم: بین نوع اظهارنظر حسابرس و محافظه کاری ‌بر مبنای‌ معیار ارزش بازار به ارزش دفتری رابطه معناداری وجود دارد.

۱-۷ ) واژه‏ ها و اصطلاحات تخصصی:

واژه های کلیدی: کیفیت حسابرس، دوره تصدی حسابرس، اندازه حسابرس، نوع اظهار نظر حسابرس محافظه کاری

۱-۸ ) روش تحقیق :

این تحقیق از آن دیدگاه که به مطالعه داده های مرتبط با مقطع زمانی خاص می پردازد، مقطعی است و از آن لحاظ که نتایج کسب شده در این پژوهش می‌تواند درفرایند استفاده از اطلاعات مالی استفاده شود از نوع تحقیق کاربردی به شمار می رود.

همچنین تحقیق حاضر بر اساس چگونگی جمع‌ آوری داده ها، تحقیقی توصیفی است . با توجه به دسته- بندیهای مختلف تحقیقات توصیفی، روش این تحقیق از نوع همبستگی می‌باشد ، این روش ‌در مورد پژوهش‌هایی که هدف آن ها کشف رابطه بین متغیر های مختلف است ، سودمند است .. برای آزمون وجود رابطه بین متغیرها و همچنین معنادار بودن مدل ارائه شده برای توضیح متغیر وابسته، از تحلیل رگرسیون استفاده می شود.

۱-۹ ) روش گرد آوری اطلاعات :

برای مطالعه ادبیات موضوع و بررسی پیشینه پژوهش از منابع کتابخانه ای، پایان نامه های تحصیلی، مقالات فارسی و لاتین و سایت های اینترنتی حسابداری ‌و حسابرسی استفاده می‌گردد. برای آزمون فرضیه‌ها نیز، اطلاعات لازم از صورت های مالی و یادداشت های همراه صورت ها ی مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران جمع‌ آوری می شود.

۱-۱۰) جامعه ونمونه آماری :

جامعه مورد مطالعه در این پژوهش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران هستند. به علت گستردگی حجم جامعه آماری و وجود برخی ناهمگنی ها میان اعضاء جامعه، شرایط زیر برای انتخاب نمونه آماری قرار داده شده است و از این رو نمونه آماری به روش تصادفی انتخاب می شود و روش نمونه گیری از نوع خذفی می‌باشد، بدین ترتیب شرکتهایی در جامعه آماری قرار گرفته اند که علاوه بر داشتن اطلاعات و داده ها ی مورد نیاز این تحقیق شرایط زیر ‌در مورد آن ها صدق کند:

۱– شرکت‌های سرمایه گذاری، بانک‌ها وموسسات واسطه گری مالی از نمونه آماری حذف می‌شوند. این امر به علت شرایط خاص محیط گزارشگری این شرکتهاست

۲– شرکت در طول دوره تحقیق به صورت مستمر و مداوم عضو بازار بورس بوده باشد و از آن خارج نشده و یا به تابلوی غیر رسمی منتقل نشده باشد.

۳– سال مالی آن ها به پایان اسفند ختم شود.

۴– بین سال‌های ۱۳۸۶ تا۱۳۹۰ تغییر سال مالی نداشته باشند.

۵– اطلاعات مالی شرکت در دوره مورد مطالعه در دسترس باشد.

پس از حذف شرکت‌های فاقد شرایط مذکور، تعداد ۵۰۵ سال – شرکت به عنوان نمونه باقی مانده است .

۱-۱۱) استفاده کنندگان از نتایج پایان نامه:

نتایج این تحقیق می‌تواند مورد استفاده شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ، سازمان بورس و اوراق بهادار تهران، اساتید و دانشجویان رشته‌های حسابداری و مالی قرار گیرد.

۱-۱۲) مدل تحقیق :

CONSER = α۰ + β۱ QUALITY + β۲ AUDIT_SIZE + β۳ TENURE + β۴ REPORT+ β۵ SIZE +Β۶ LEV + β۷ ROA + εi

۱-۱۳) متغیرهای تحقیق :

۱-۱۳-۱) بیان متغیر ها :

متغیرهای مستقل: کیفیت حسابرسی، اندازه حسابرسی ، دوره تصدی حسابرس، نوع اظهارنظر حسابرس

متغیر وابسته : محافظه کاری

متغیرهای کنترلی : اندازه شرکت ، اهرم مالی ، نرخ بازده دارائیها

۱-۱۳-۲) تجزیه و تحلیل متغیرها:

گرچه در مقابل عده‌ای نیز قائل به پذیرش اعسار در اسناد تجاری هستند که از جمله آن ها نشست قضایی دادگستری استان لرستان، مورخ ۵/۶/۸۸ است:

موضوع نشست قضایی‌: طبق ماده ۳۰۹قانون تجارت مقررات راجع به برات ‌در مورد سفته نیز لازم الرعایه است واز طرفی طبق ماده ۲۶۹ همین قانون محاکم نمی توانند بدون رضایت صاحب برات برای تأدیه وجه برات مهلتی بدهند، حال در مواردی که محکوم علیه تقاضای تقسیط ‌محکوم به را دارد ومحکوم‌له به تقسیط ‌محکوم به رضایت ندارد وتقسیط را خلاف مواد ۳۰۹ و۲۶۹ قانون تجارت می‌داند وتقاضای رد دعوی تقسیط ‌محکوم به را دارد آیا دادگاه می‌تواند حکم تقسیط صادر کندیا خیر؟

نظر اکثریت:

عدم اعطای مهلت موضوع ماده ۲۶۹ قانون تجارت مربوط به قبل از صدور حکم می‌باشد ولی زمانی که حکم صادر شد ومحکوم علیه مدعی اعسار گردید، دادگاه می‌تواند به استنادماده ۲۷۷ قانون مدنی نسبت ‌به این موضوع رسیدگی وحکم مقتضی صادر نماید.

نظر اقلیت:

با توجه به اینکه مقررات قانون تجارت در خصوص امور تجاری وتاجر است وتاجر هم معسر نیست لذا باید قائل به تفکیک شد اگر محکوم علیه تاجر باشدنمی توان حکم به تقسیط صادر کرد اگر محکوم علیه تاجر نباشد می‌توان حکم به اعسار وتقسیط صادر نمود.^[۹۰]

نظریه دیگری در این خصوص درنشست قضائی دادگستری خراسان شمالی ابرازگردیده که در راستای دیدگاه فوق می‌باشد.^[۹۱]

۷-۱-ایراد نظریات مطرح شده در نشست قضایی دادگستری لرستان:

در انتقاد از نظر اکثریت نشست قضایی لرستان که معتقدند‌: «عدم اعطای مهلت موضوع ماده ۲۶۹ قانون تجارت مربوط به قبل از صدور حکم می‌باشد ولی زمانی که حکم صادر شد ومحکوم علیه مدعی اعسار گردید، دادگاه می‌تواندبه استناد ماده ۲۷۷ قانون مدنی نسبت ‌به این موضوع رسیدگی وحکم مقتضی صادر نماید»باید اظهار داشت که اولاً در ماده ۲۶۹ قانون تجارت ‌و اطلاق عبارات آن هیچ گونه قیدی دیده نمی شود که مبین این امر باشد که عدم اختیار محکمه به اعطاء مهلت صرفاً مربوط به مرحله رسیدگی وقبل از صدور حکم می‌باشد، چرا که صراحت ماده ۲۶۹ قانون تجارت این است‌: «محاکم نمی توانند بدون رضایت صاحب برات برای تأدیه وجه برات مهلتی بدهند». گرچه قرارگرفتن این ماده در مبحث هفتم وتحت عنوان «‌در پرداخت» خود مبین این امر است که این اطلاق هم شامل مرحله قبل از صدور حکم وهم بعد از صدور حکم ‌و قطعیت آن ‌و مرحله اجرا نیز می‌شود، چرا که اصولاً پرداخت ها نسبت به دعاوی مطرح شده در مرحله اجرای حکم است ونیز جمع به کاربرده شدن عبارت «محاکم» در شروع ماده نیز گویای سلب این اختیاراز محاکم در خصوص اسناد تجاری است که حسب صراحت ماده ۲۷۷ قانون مدنی در خصوص سایر دعاوی به محاکم اعطاء شده است به عبارت دیگر وضع این مقرره از جانب قانون‌گذار و اختصاص آن حسب صراحت مواد ۲۶۹و۳۰۹ قانون تجارت به اسناد تجاری دلیل عنایت خاصی است که قانون‌گذار به اسناد تجاری ومیزان اعتبار آن ها در راستای اطمینان بخشیدن به اسناد تجاری داشته است.

ثانیاًً اگر ما می‌پذیریم که محکمه در ضمن رسیدگی نمی تواند به مدیون سند تجاری (سفته وبرات) مهلت بدهد چون صراحت مواد ۲۶۹ و۳۱۴ قانون تجارت این اختیاررا از وی سلب کرده‌اند، چگونه قایل به اختیار این محاکم در مرحله بعد از صدور حکم ‌و قطعیت آن می‌شویم؟ آیا مبنای این سلب اختیار از بین رفته است یامحکمه تغییر یافته است ؟مگر غیر از این است که همان شرایط حاکم بر معاملات تجاری وپرداخت اسناد مذکور که عبارتند از تضمین اعتبار حقوقی وسهولت وسرعت ‌در پرداخت این اسناد به همان درجه که در مرحله رسیدگی وجود داشت بعد از صدور حکم نیز وجود دارد، ‌مگر نه این است که به موجب ماده ۲قانون اعسار مرجع رسیدگی کننده به دعوای اعسار نیز محکمه‌ای است که بدایتاً به دعوای اصلی رسیدگی ‌کرده‌است. واگر قانون‌گذار در مرحله رسیدگی حاکم را از دادن مهلت ممنوع می‌کند چون می‌خواهد اعتبار این اسناد تجاری در مقابل اسناد عادی را متذکر گردد ‌و گردش واعتبار این اسناد را در معاملات تضمین کند، به طریق اولی بعد از طی پروسه روند رسیدگی نیز این غرض عقلایی را دنبال می‌کند وگرنه اگر بگوییم قانون‌گذار در جریان رسیدگی ‌به این اسناد، محاکم را از دادن مهلت منع کرده ولی بعد از رسیدگی وصدور حکم ‌و قطعیت حکم این ممنوعیت را برداشته است چاره‌ای نداریم که بگوییم قانون‌گذار کاری عبث وبیهوده انجام داده است. امری که شایسته انتساب به قانوگذاری نبوده، چراکه قانون‌گذار عالم بری از این انتساب است وکار عبث وبیهوده انجام نخواهد داد. سوای اینکه ماحقوقدانان باید به گونه‌ای مواد قانونی را تفسیر کنیم که مطابق روح قانون باشد.

ثالثاً برخلاف استناد نظر اکثریت که معتقدند در صورت تقدیم دادخواست اعسار محکمه به استناد ماده ۲۷۷ قانون مدنی به موضع رسیدگی کرده وحکم تقسیط صادر می‌کند، عموماً مبنای رسیدگی وصدور حکم اعسار قانون اعسار ومحکومیتهای مالی است واختیار محکمه در اعطاء مهلت وتقسیط مذکور در ماده ۲۷۷و۶۵۲ قانون مدنی غیر از اعسار است وعملاً در مرحله قبل از صدور حکم و در جریان رسیدگی است. در همین راستاست که بعضی حقوق ‌دانان در مقام تشریح وتفسیر ماده ۲۷۷ قانون مدنی اذعان می‌دارند:

«نباید قراری را که دادگاه بر مبنای ماده ۲۷۷ ق.م صادر می‌کند باحکم اعسار اشتباه کرد. پیش از صدور قراراقساط نیز دادگاه به وضع مالی مدیون واعسار او رسیدگی می‌کند. ولی مبنای تصمیم دادگاه تنها ناتوانی مادی در تأدیه نیست، چیزی برتروشکننده تر از آن، یعنی رعایت عدالت وانصاف است. برای مثال، اگربه مستأجری که برای ادامه پیشه خود نیاز به پول کرایه موجود دارد مهلت داده شود تا به اقساط آن را بپردازد، مبنای تصمیم تنها اعسار کنونی مدیون نیست، آینده اونیز در نظر گرفته می‌شود. در حالی که موجرطبق قاعده می‌تواند تمام پول موجود مستاجر را برای وصول طلب توقیف کند، دادگاه نظر به نیازمدیون قرار اقساط می‌دهد. باضافه، از نظر آیین دادرسی، این رسیدگی پیش از صدور حکم وضمن دادرسی اصلی انجام می‌شود، لیکن رسیدگی به اعسار بعداز صدور حکم وبطور معمول هنگام اجرای آن انجام می‌گردد ونیاز به دادن دادخواست اعسار دارد ‌و درواقع دعوای جداگانه‌ای است (ماده ۲۷قانون اعسارمسوب ۲۰آذر۱۳۱۳)».^[۹۲]

به عبارتی دیگر«در اجرای بخش اخیر ماده ۲۷۷ ق.م. دادن دادخواست اعسار وتشریفات رسیدگی به آن ضروری نیست. زیرا احتمال دارد مدیون معسر نباشد وضرورتهای دیگر دادن مهلت عادله یا قرار اقساط را ایجاب کند».^[۹۳]

آزمون‌های متفاوتی هوشی، برای آزمودن میزان استعداد دانش آموزان کارایی بالایی دارد اما از یاد نبریم که نمره های آن ها تحت تاثیر فرهنگ خانواده نیز قرار می‌گیرد. روش دیگر دیگر برای شناسایی میزان استعداد دانش آموزان، آزمون استعداد تحصیلی و سایر آزمون های استعداد است اما انگیزش و توانایی تحصیلی نیز نمره های این آزمون ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. امروزه در مدارس بیشتر برنامه های ویژه دانش آموزان با استعداد برای شناسایی دانش آموزان از ترکیبی از آزمون های استعداد، ارزیابی های معلمان، معرفی نامه ها، نیمرخ های روانی حاصل از اجرای آزمون ها و کارنامه های تحصیلی استفاده می‌کنند. از این رو از مدارس انتظار می رود استعداد دانش اموزان را شناسایی کنند و در جهت پیشرفت و موفقیت آن ها برنامه ریزی های لازم را انجام دهند و شرایط مناسبی را برای رسیدن ‌به این اهداف مهیا سازند. زمانی که دانش آموزان با استعداد مسالی را به شیوه ای جدید و خلاقانه حل می‌کنند، باید عملکرد آن ها از طریق معلم آشکارا شناسایی و کشف شود ( گنجی، ۱۳۸۸).

در اینجا راهبردهای آموزشی زیر به معلمان در جهت کشف و پرورش استعداد دانش آموزان توصیه می شود.

سررفتن حوصله یکی از نشانه های رایج مربوط به دانش آموز با استعدادی است که در کلاس درس چالش نمی‌بیند، زمانی که شکایت از بی حوصلگی با افت ناگهانی در تحصیل همراه شود، ممکن است نشان از این باشد که دانش آموز بیشتری در مدرسه و کلاس درس از نظر مهارت های یادگیری و ابعاد استعدادی خود به چالش بیشتری نیاز دارد. ایجاد این تفاوت ها و چالشش ها مستلزم همفکری معلمان و والدین در جهت طرح‌ریزی فعالیت‌های کلاسی و ایجاد شرایط چالش انگیز در کلاس درس و مدرسه است(حاتمی، ۱۳۹۰).

– فشرده کردن برنامه های درسی آن قدر منطقی و برای همه دانش آموزان مفید است که اگر به دلیل حجم کار معلم مخالفتی با آن بشود، تعجب دارد. کافی است پیش از تدریس هر درس، آزمودنی گرفته شود تا معلوم کند دانش آموزان چدر از موضوع موردنظر اطلاع دارند. افرادی که تسلط خود را در این زمینه به اثبات برسانند، می‌توانند سرفصل های پیشرفته تر را پیدا کنند و بقیه افراد کلاس همان برنامه درسی معمول را پی ‌گیرند.

– گاهی اوقات، عوض کردن سطح کلاس( مثلاً از سطح عادی به سطح پیشرفته) یا خود کلاس ( و به تبع آن معلم) در جریان یک سال تحصیلی می‌تواند چالش کافی را برای دانش آموزان با استعداد ایجاد کند.

– کلانجو و همکاران براین عقیده اند که جهش تحصیلی یا سرعت بخشی به تحصیل، شاید بهترین گزینه موجود برای برآوردن نیازهای تحصیلی دانش آموزان بسیار توانمند و با استعداد باشد. البته سرعت بخشی به تحصیل برای دانش آموزان با استعداد مستلزم بررسی موارد زیر است :

الف : آیا برآورد درست و دقیقی از توانمندی دانش آموز صورت گرفته است ؟

ب : با توجه به نتایج این برآورد، مناسب ترین شکل سرعت بخشی به تحصیل کدام است ؟

پ : در صورت استفاده از گزینه سرعت بخشی، مدرسه برای تضمین موفقیت دانش آموز چه کاری می‌تواند انجام دهد ؟

– پروژه های پژوهشی مستقل نقش بی نهایت مهمی در شناسایی استعداد و رشد و پیشرفت دانش آموزان دارای استعداد علمی ایفا می‌کنند. این پروژه های درسی علاوه بر پرورش مهارت های خاص، زمینه را برای شهرت دانش آموزان به عنوان یک متخصص با استعداد در حوزه های علمی فراهم می آورند. همچنین برپایی نمایشگاه های علمی دربین کلاس ها و نیز مدارس مختلف علاوه بر ایجاد صحنه رقابت، به پرورش استعدادهای دانش آموزان کمک می‌کند ( متیوز،چوبینه،۱۳۸۷).

۱۴-۳-۲تایید والدین در شناسایی استعداد و علایق کودکان

به طور کلی، والدین از همان زمان طفولیت برای آینده فرزرندانشان نقشه می ریزند. اغلب آنان می کوشند تمام فرصت های لازم را برای رشد و موفقیت کودکان فراهم آورند. از آنجا که رشد صحیح استعدادهای خصوصی هر فرد به منظور توانا ساختن او در همسازی با محیط لازم است، والدین و آموزگاران باید در پیدا کردن این استعدادها و راهنمایی آن ها کوششی فوق العاده به خرج دهند.

برای شناسایی و پرورش استعدادهای کودکان راهبردهای زیر به والدین توصیه می شود :

– کودکان اغلب از سن پایین نسبت به موضوع خاصی علاقه نشان می‌دهند.

– شما باید در جریان بازی های معمولی روزمره، میزان علاقه فرزندتان به فعالیت های مختلف را به دقت مشاهده کنید.

– اگر احساس می کنید که در زمینه شناسایی استعدادهای خاص فرزندتان تخصصی ندارید، قوی دل باشید و سعی کنید در این زمینه از متخصص مربوطه کمک بگیرید.

– زمانی که فرزندتان به موضوعی علاقه و کنجکاوی خاصی نشان می‌دهد، فعالیت هایی را در رابطه با آن موضوع برایش ترتیب دهید.

– روی مهارت های زبانی و سواد فرزندتان سرمایه گذاری کنید تا علاقه او به علم تقویت شود.

– به او کمک کنید اشخاصی را پیدا کند که علاقه مندی هایی همانند او دارند.

– از توقع موفقیت در زمینه استعدادش را داشته باشید. (پوراحمدی، ۱۳۸۷).

روش هایی که مانع رشد استعدادهای ذاتی در کودکان می شود؛

بدیهی است که شما به عنوان پدر یا مادر عملاً مانع رشد استعداد کودکانتان نمی شوید اما با برخی برخوردهایتان در مسیر رشد آن ها مانع ایجاد خواهید کرد ازجمله این روش ها :

۱- ایجاد وابستگی بیش از حد کودک به والدین

۲- تشویق آن ها در جهت مقایسه کردن خود با دیگران و شبیه شدن به افراد

۳- با نادیده گرفتن سوالات پی درپی و چراها مانع پرسش آن ها می شوید.

۴- به آن ها می آموزید که همیشه مراقب باشند و به هر نحوی از خطر کردن بپرهیزند.

۵- درحین بازی به آن ها یاد می دهید که خیلی مراقب باشند.

۶- اسباب بازی های زیادی در اختیار آن ها می گذارید و زندگی شان را با وسایل بازی و تلویزیون پر می کنید.

۷- این فرصت را برای آن ها مهیا نمی کنید که هر زمان که احتیاج دارند، تنها باشند ( دایر، پناهی، ۱۳۸۸).

۲-۳-۱۵ رابطه هوش و استعداد

۴-۲ پیمان‌نامه حقوق کودک

ماده ۱ پیمان‌نامه حقوق کودک : کودک کیست؟

از نظر پیمان نامه حاضر منظور از کودک دارای کمتر از ۱۸ سال سن است، مگر این که طبق قانون قابل اعمال ‌در مورد کودک، سن قانونی کمتر تعیین شده باشد. (کنوانسیون حقوق کودک، مصوب، ۱۹۸۹)

ماده ۳ : حفظ عالی‌ترین منافع کودک

1. 1. در کلیه اقدامات مربوط به کودکان که توسط مؤسسات رفاه اجتماعی دولتی یا خصوصی، دادگاه‌ها، مقامات اجرایی یا نهادهای قانونگذاری به عمل می‌آید، منافع عالیه کودک از اهم ملاحظات است.

1. 1. 1. کشورهای عضو متعهد می‌شوند حمایت و مراقبتی را که برای رفاه کودک ضروری است با توجه به حقوق و تکالیف والدین، سرپرستان قانونی، یا دیگر اشخاصی که قانوناً مسئول کودک هستند، تضمین نمایند و در این راستا کلیه اقدامات قانونی و اجرایی لازم را به عمل خواهند آورد.

   

1. کشورهای عضو اطمینان حاصل خواهند نمود که مؤسسات، خدمات و دستگاه‌های مسئول مراقبت و حمایت از کودکان، بویژه در زمینه‌های ایمنی، بهداشت، از حیث تعداد و مناسب بودن کارکنان و نیز نظارت شایسته، با معیارهایی که توسط مقامات واجد صلاحیت مقرر گریده است منطبق باشند.

ماده ۱۲ : احترام به عقاید کودک

ماده ۱۲ پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک می‌گوید : از زمانی که کودک بتواند نظر و عقیده خود را شکل دهد و آن ها را به نحو قابل درکی بیان کند، باید به او فرصت داد که عقیده و نظر خو درا در همه تصمیم‌گیری‌هایی که به شخص او اثر می‌گذارند بیان کند و باید نظر و عقیده کودک را مورد توجه قرار داد. توجه به عقیده و نظر کودک، الزاماًً به معنی آن نیست که هر چه کودک می‌گوید باید انجام شود، بلکه ‌به این معنا است که در کنار سایر عوامل، نظر و عقیده کودک هم مهم است. بدیهی است که میزان توجه به نظرات کودک با افزایش سن کودک و بالغ تر شدن او، باید افزایش یابد. زیرا هر چه کودک بزرگتر می‌شود، قدرت فهم و درک مسائل و همچنین تشخیص مصالح و منافع واقعی در او بیشتر می‌شود.

یکی از حقوق همه کودکان مشارکت است. مطابق تعریف هارت (Hart) مشارکت عبارت است از فرایند سهیم شدن در تصمیمات اثرگذار بر زندگی شخصی و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند.

مشارکت کودکان و نوجوانان نتایج زیر را می‌تواند داشته باشد :

1. 1. ایجاد حس مسئولیت‌پذیری

1. 1. ایجاد حق ابراز عقیده ‌در مورد مسائل ملموس و قابل فهم

1. 1. شناسایی و محترم شمردن حقوق دیگران در داشتن عقیده‌ای متفاوت از طریق تمرین در مشارکت در امور گوناگون

1. 1. ارتقای مهارت‌های اجتماعی و فردی از طریق مشارکت در طرح‌های واقعی

1. شکوفایی شخصیت از طریق رشد استقلال رأی‌ (هارت، ۱۳۸۰ :۱۴)

بعضی از عوامل مؤثر در شکوفایی توانایی مشارکت کودکان، عبارتند از : بزرگسالان و محیط پیرامون آن‌ ها

ماده ۲۰ : کودک محروم از خانواده

1. 1. کودکی که به طور موقت یا دائم از محیط خانوادگی خود محروم شده است یا کودکی که به خاطر منافع عالیه‌اش نتوان به او اجازه داد که در آن محیط باقی بماند سزاوار حمایت و مساعدت ویژه از سوی دولت خواهد بود.

1. کشورهای عضو طبق قوانین داخلی خود برای این گونه کودکان مراقبت جایگزین تضمین خواهند کرد.

ماده ۲۸ : آموزش

آموزش حق همه کودکان است. این حق هر کودکی است که با توجه به شرایط او، امکانات آموزش مناسب برایش فراهم شود.

ماده ۳۱ : حق بازی و تفریح

کشورهای عضو حق کودک را برای استراحت، داشتن اوقات فراغت، پرداختن به بازی و فعالیت‌های تفریحی متناسب با سن کودک ومشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی و هنری به رسمیت می‌شناسد.

بازی یک فعالیت اجتماعی است. بازی نکات مهم زیادی را به کودکان می‌آموزد، مانند سازگاری با دیگران، آشنایی با شرایط پیرامون خود، چگونگی واکنش‌های مردم در موقعیت‌های مختلف، یادگیری زبان و چگونگی به کارگیری تخیل و توانایی‌های ذهنی و …

منظور از تفریح فعالیتی است که شخص از آن لذت می‌برد. (حقوق کودک و مسئولیت والدین)

ماده ۳۹ : احیاء جسمی و روحی بازگشت مجدد به جامعه

کشورهای عضو کلیه اقدامات مقتضی را به عمل خواهند آورد تا بهبود جسمانی و روانی و ادغام مجدد اجتماعی کودکی که قربانی هر گونه بی‌توجهی بهره‌کشی، آزار شکنجه یا سایر اشکال رفتار یا تنبیه بی‌رحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز و یا مخاصمات مسلحانه واقع شده است، تسریع گردد. بهبود و اقدام مجدد مذکور باید در محیطی صورت پذیرد که تندرستی، عزت نفس و منزلت کودک را تقویت می‌کند.

۵-۲ اهمیت خانواده

در واقع ریشه ی بسیاری از آسیب ها، کجروی ها و انحرافات اجتماعی که در جوامع شاهد آن هستیم، در درون این نظام کوچک اجتماعی نهفته است.

در مقابل خانواده ی سالم، خانواده آسیب زا وجود دارد. یعنی خانواده ای که اعضای آن تعاملی با هم ندارند و عناصر اصلی آن از حمایت احساسی متقابل نسبت به یکدیگر محرومند. فرزندان این خانواده ها هر چند ظاهراًً با پدر و مادرشان زیر یک سقف زندگی می‌کنند اما در باطن خوشبخت نبوده و الگوی مناسبی برای جامعه پذیری ندارند. (آقابخشی، ۱۳۷۹)

عضو خانواده بودن یعنی در نوعی روابط عاطفی سهیم شدن، عضو خانواده بودن یعنی به یک گروه اجتماعی تعلق داشتن و عادت کردن به محیط، همچنین به معنای تاریخ مشترکی است که شخصیت کودک را شکل می‌دهد و البته خود خانواده نیز به شدت تحت تأثیر فرهنگی قرار می‌گیرد که در قالب آن است. خانواده از این نظر نیز اهمیت دارد که محل پیوند نسبت ها، باورها و انواع مختلف شناخت هاست (از شیوه ی غذا خوردن تا افکار سیاسی). خانواده کودک را اجتماعی می‌کند و بدین طریق تجارب نسل های گذشته را در اختیار او قرار می‌دهد و نیز برای او ایدئولوژی خاصی را فراهم می آورد. خانواده به فرد هویت اجتماعی می‌دهد (شامل اسم، شبکه خویشاوندی و …)، در واقع موقعیت اجتماعی کودک در بیست سال اول زندگی مرهون موقعیت اجتماعی والدین است. بافت اجتماعی و فرهنگی مؤثر به کودک با توجه به محل سکونت خانواده است و در نهایت شغل والدین، کودک را در طبقه ی اجتماعی معینی جای می‌دهد. به طوری که بسته ‌به این که کودک در کجا (کدام شهر) و کدام خانواده به دنیا بیاید از آزادی یا محدودیت بیشتری برخوردار است.

خانواده به کودک یاد می‌دهد که چگونه با محیط اطرافش سازگار شود تا در نتیجه از بهداشت روانی بالاتری بهره مند گردد، همچنین کودک پنهان نگاه داشتن هیجان ها یا آشکار کردن آن ها را برای دیگران (متناسب با سن) و شیوه ی ابراز وابستگی را از خانواده می آموزد. ارزشهایی مثل احترام به دیگران، تحمل،تحقیر، خوشبینی، بدبینی، درون گرایی، برون گرایی، انتظارات، اعتماد، وفاداری و … را با مشاهده اعضای خانواده درک می‌کند و با جرئت می توان عنوان کرد که هیچ نهادی به اندازه خانواده اثربخش نیست. (گنجی، ۱۳۸۰)

حداکثر عملکرد در تکالیف نسبتاً چالش انگیز ‌افرادی که نیاز به پیشرفت زیادی دارند در تکالیفی که به آن ها گفته شده از نظر دشواری، متوسط اند بهتر از افرادی که نیاز به پیشرفت کم دارند عمل می‌کنند ولی افراد با نیاز پیشرفت زیاد بهتر از افراد با نیاز پیشرفت کم در تکلیف آسان یا دشوار عمل نمی کنند. عملکرد در تکلیف نسبتاً دشوار، برای فرد با نیاز پیشرفت زیاد مشوق مثبتی را فراهم می آورد که فرد با نیاز پیشرفت کم آن را تجربه نمی کنند فرد با نیاز پیشرفت زیاد به دنبال چالش متوسط است زیرا این نوع چالش مهارت و توانایی وی را بهتر می آزماید. موفقیت از طریق مهارت خود شخص به خود با نیاز پیشرفت زیاد این احساس را می‌دهد که کار وی خوب انجام شده است احساسی که اهمیت خاصی برای این افراد دارد که در این زمینه لیتینگ (۱۹۶۳) نوعی بازی مهارتی به کار برد.

لیتینگ علاقه مند بود بداند چگونه افراد با نیاز پیشرفت زیاد و کم تکلیف با دشواری متفاوت را در یک دوره ی بیست و یک کوششی بر می گزیند.

افراد با نیاز پیشرفت زیاد تمایل به برگزیدن سطح دشوارتری پس از موفقیت و سطح آسان تری پس از شکستشان داشتند.

از طرف دیگر، افراد با نیاز پیشرفت کم، گرایش به برگزیدن سطح آسانتری پس از موفقیت و سطح دشوارتری پس از شکستشان داشتند. این داده ها از این نظر با اهمیت هستند که نشان می‌دهند افراد با نیاز پیشرفت زیاد با نیاز افراد با پیشرفت کم، همیشه به دنبال سطح دشوارتری که با سطح موجود آن ها هماهنگ است، در حالی که همزمان از تکالیف زیاد راحت یا زیاد دشوار دوری می‌کنند.

پایداری :

افراد با نیاز پیشرفت زیاد نه تنها تکلیف نسبتاً دشوار را ترجیح می‌دهند، بلکه پایداری بیشتری نیز در این تکلیف دارند. (پایداری کم در تکالیف آسان و دشوار)

طبق نظر فی تر (۱۹۶۳ و ۱۹۶۱)، افراد پیشرفت گرای زیاد، هنگام روبرو با شکست در تکالیف دشوار در مقایسه افراد با افراد پیشرفت گرای کم پایداری زیاد نشان می‌دهند. فی تر یک تکلیف معما را به افراد پیشرفت گرای زیاد و کم داد و به آن ها گفت تا آنجا که دوست دارند می‌توانند روی آن کار کنند و هرگاه مایل بودند می‌توانند آن را رها کنند در یک موقعیت تکلیف نسبتاً آسان بود (۷۰ درصد از دانشجویان می‌توانند معما را حل کنند) در واقع معما حل نشدنی بود ولی فی تر می خواست بداند افراد با نیاز پیشرفت زیاد و کم چقدر برای حل کردن معما پاریداری خواهد کرد چون حل کردن معما غیرممکن بود. پسخوراند شکست حتمی بود.

فی تر دریافت که افراد با نیاز پیشرفت زیا عموماً استقامت بیشتری دارند و تا زمانی که که آزمایشگر در کار آن ها مداخله نکرده باشد به فعالیتشان ادامه دادند از طرف دیگر افراد با نیاز پیشرفت کم تمایل به ترک تکلیف ساده هنگام روبرو شدن با شکست داشتند.

در مطالعه ای متفاوت وینر (۱۹۸۰) گزارش داد که افراد با نیاز پیشرفت کم هنگام پرداختن به تکلیف دشوار از دیگران راهنمایی و کمک می خواستند در حالی که افراد با نیاز پیشرفت زیاد به تلاش خودشان متکی بوده اند.

رفتارهای بازرگانی :

مک کله لند بین نیاز پیشرفت اشخاص و الگوی رفتاری مربوط به امور بازرگانی همبستگی نیرومندی می بیند وی دانشجویان را از نظر پیشرفت مورد بررسی قرار داد «توسط TAT» و انتخاب‌های شغلی آن ها را ۱۴ سال بعد پی گیری نمود هر یک از شغلهای دانشجویان با عنوان بازرگانی یعنی «اداره کردن کسب و کاری کوچک» و غیربازرگانی «اداره کردن کارکنان» طبقه بندی شد. ۸۳ درصد بازرگانان ۱۴ سال قبل نمرات بالایی در نیاز پیشرفت داشتند و ۷۹ درصد غیربازرگانان در این نیاز نمره ی کمی به دست آورده بودند.

بنابر نظر مک کله لند، افراد با نیاز پیشرفت زیاد و بازرگانی رفتارهای مشترکی دارند که عبارتند از :

۱) هر دو خطر پذیری را ترجیح می‌دهند.

۲ ) هر دو ترجیح می‌دهند مسئولیت اعمالشان بپذیرند.

۳ ) هر دو پسخوراند عملکرد عینی و سریع را انجام می‌دهند.

۴ ) هر دو رفتار بسیار ابتکاری و اکتشافی را نشان می‌دهند. (جان مارشال ریو، ۱۳۷۶ ، ص ۲۵۹ )

تفاوت‌های جنسی در نیاز پیشرفت :

یک جنبه جالب از نوشتارهای پژوهشی مربوط به انگیزه پیشرفت مربوط به فقدان بینی اطلاعات درباره ی پویای این انگیزه در زنان است.

اولین تحقیقات درباره ی این موضوع بر آزمودنیهای مرد مطعوف بوده است ‌به این دلیل که تا حدودی به تأئیدات این انگیزه در زنان کمتر از مردان دارای ثبات همسانی است. (الپد، ۱۹۷۴ )

با این حال، سرانجام پژوهشگران کوشیدند تا توجه دقیق تری به نیاز پیشرفت در میان زنان و چگونگی تجلی آن در رفتار مبذول دارند. یک یافته مربوط ‌به این تحقیق آن است که ظاهراًً در میان زنان و چگونگی تجلی آن در رفتار مبذول دارند.

یک یافته ی مربوط ‌به این تحقیق آن است که ظاهراًً در میان زنان در مقایسه با مردان ‌در مورد بیان انگیزه پیشرفت شرایط کاملاً متفاوتی وجود داشته باشد به طور کلی این مطالعات حاکی از آن است که نیاز پیشرفت در میان زنان به نوعی تمایل به پذیرش و تأیید اجتماعی ارتباط دارند در حالی که این امر ‌در مورد مردان صادق نیست به نظر می رسید که زنان در این پژوهش توجه خود را بر پیشرفت به منزلۀ وسیله ای برای رسیدن به هدفی که جدا و متمایز از خود پیشرفت بود معطوف می ساختند. با این حال باید توجه کنیم که این مطالعات مدت‌ها قبل انجام پذیرفته است.

روشن نیست که امروزه هم یافتن همین رابطه به دست خواهد آمد یا خیر.

سؤال دیگری که از این نتایج استنباط می شود این است که آیا رفتار پیشرفت واقعاً پذیرش اجتماعی را برای زنان نیز آن طور که ‌در مورد مردان صادق است توسعه می‌دهد یا خیر. مبنایی برای مورد تردید قرار دادن این فرضیه وجود دارد. زنانی که پیشرفت‌های سطح بالایی دست پیدا می‌کنند ممکن است در معرض این خط باشند که به عنوان رقیبی برای مردان تلقی شوند یا احساس زنانگی خود را از دست بدهند این احتمالات می‌تواند تعارضهای جدی برای زنی که برای پیشرفت برانگیخته شده است به وجود بیاورد او ممکن است حتی انگیزه ای برای اجتناب از موفقیت به عنوان راهی برای اجتناب از این پیامدهای ناخوشایند ناشی از داشتن مفطوح بالایی از انگیزش پیشرفت پیدا کند. (هورنر، ۱۹۷۳ )

از سوی دیگر به نظرمی رسد که امروزه احتمال روبرو شدن با این پاسخ بسیار ضعیف تر از زمانی است که این تصور وجود داشته است. (چارلزاس، کار و دیگران، ۱۳۷۵ ، ص ۲۰۱ )

آموزش انگیزۀ پیشرفت :

تا مدتی پیش، بیشتر به انگیزۀ پیشرفت، به عنوان صفتی شخصیتی نگریسته می شود ولی امروزه آن را آموختنی و اکتسابی تلقی می‌کنند که به وسیلۀ آموزش قابل انتقال است و از طریق برنامه های آموزشی می توان خصوصیات و تمایلات موفقیت طلبی را در افراد به وجود آورد.

برنامه های آموزشی انگیزۀ پیشرفت، به عنوان صفتی شخصیتی نگریسته می شد ولی امروزه آن را آموختنی و اکتسابی تلقی می‌کنند که به وسیلۀ آموزش قابل انتقال است و از طریق برنامه های آموزشی می توان خصوصیات و تمایلات موفقیت طلبی را در افراد به وجود آورد.