۳-۱- مقدمه
پس از معرفی اجمالی روش تحقیق در فصل نخست، در این فصل به ارائه جزئیاتِ روش تحقیق پرداخته می‌شود. برای این منظور پس از معرفی روش تحقیق، روش گردآوری اطلاعات بیان، جامعه آماری مشخص، روش نمونه‌گیری ذکر، فرایند طراحی پرسشنامه در هریک از قسمت‌های آن تشریح، روایی و پایایی پرسشنامه در بخش‌های مختلف آن بررسی، روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات معرفی و نهایتاً فرایند تحقیق و چارچوب بررسی متغیرهای پژوهش نمایش داده می‌شوند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۲- روش تحقیق
به طور کلی روش‌های تحقیق در علوم رفتاری را می‌توان با توجه به دو ملاک: الف) هدف تحقیق، ب) نحوه گردآوری داده‌ها تقسیم کرد (سرمد و همکاران، ۱۳۹۱). این پژوهش به لحاظ دسته‌بندی بر مبنای هدف، کاربردی است و روش تحقیق بر حسب جمع‌ آوری داده‌ها، ابتدا روش پیمایشی بوده و در ادامه، به منظور بررسی وابستگی بین متغیر‌ مستقل و متغیر وابسته، توصیفی- تحلیلی و از نوع همبستگی می‌باشد. بدین منظور، پس از بررسی ادبیات موضوع پیرامون «دفتر مدیریت پروژه»، «سازمان پروژه‌محور» و «مدیریت دانش» و معطوف کردن حوزه‌ی تحقیق به صنعت نفت، با بهره گرفتن از روش پیمایشی به گونه‌ای کاربردی و همچنین منطبق بر فرضیات تحقیق، سعی بر گردآوری داده‌ها و در نهایت تحلیل آن شد. از آنجایی که تحقیق از نوع پیمایشی مقطعی^[۲۰۲] است، اطلاعات دفاتر مدیریت پروژه در بازه زمانی تحقیق یعنی بهار، تابستان و پاییز ۱۳۹۳ به دست آمده است. بدیهی است انتخاب روش تحقیق حاضر با توجه به معیارها و امکانات موجود کشور صورت گرفته است و نتایج آن به ‌طور مستقیم وابسته به این معیارها، امکانات، مکان و زمان تحقیق می‌باشد.
۳-۳- روش گردآوری اطلاعات
محقق به منظور آزمودن فرضیه، باید داده‌ها و اطلاعاتی را در مورد عواملی که در تحقیق دخالت دارند، جمع‌ آوری کند. به این مرحله آغازین در آزمودن فرضیه، «جمع‌ آوری داده‌ها» می‌گویند (فاخر، ۱۳۸۵). در این پژوهش، ابتدا منابع مرتبط با «دفتر مدیریت پروژه»، «سازمان پروژه‌محور» و «مدیریت دانش» به منظور آشنایی با تاریخچه، اصطلاحات و مفاهیم آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای گسترده جمع‌ آوری شدند و اطلاعات جمع‌ آوری شده، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته تا در درجه‌ی نخست نگرش جامع‌تری نسبت به این مفاهیم به دست آید و سپس بتوان پایه تئوریک قوی برای مطالعات کمی فراهم نمود. برای آشنایی با نقش دفاتر مدیریت پروژه در ایجاد بسترهای مناسب جهت استقرار مدیریت دانش در سازمان‌های پروژه‌محور صنعت نفت، چندین سازمان پروژه‌محور در صنایع بالادستی نفت کشور مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا تلاش گردید تا با بررسی مطالعات نظری تحقیق و براساس اهداف و سؤالات تحقیق، مدل مفهومی تحقیق طراحی گردد و پس از آن با بررسی پرسشنامه‌های پایان‌نامه‌ها و مقالات مرتبط با این پایان‌نامه و پژوهش‌های صورت گرفته توسط سازمان‌های معتبری مانند PMI، پرسشنامه پژوهش طراحی شد. هدف از جمع‌ آوری داده‌های پرسشنامه این است که بتوان علاوه بر بررسی تعدادی از مشخصه‌ های ساختاری سازمان، پروژه‌های سازمان و دفاتر مدیریت پروژه سازمان‌های پروژه‌محور صنعت نفت، وجود کارکردها و وظایف دفتر مدیریت پروژه در این سازمان‌ها و نیز میزان نقش آن در ایجاد بسترهای مناسب جهت استقرار نظام مدیریت دانش و دروس آموخته‌ی پروژه‌های به اتمام رسیده -که تحت امر دفتر مدیریت پروژه می‌باشند- را شناسایی کرد، هرچند که این دفتر تحت نام دیگری در این سازمان‌ها مشغول به فعالیت باشد. جهت دستیابی به روایی مورد نظر، هر بخش به سؤالات بیشتری تقسیم شده و پس از مشورت با خبرگان و صاحب‌نظران و سپس توزیع آزمایشی پرسشنامه در جامعه‌ی آماری و گرفتن بازخورد، پرسشنامه نهایی تدوین شده است. بنابراین با تکمیل آن توسط خبرگان شناسایی شده در حوزه مورد مطالعه که جامعه آماری تحقیق را شکل می‌دهند، گام به مطالعات میدانی تحقیق گذارده و با تجزیه و تحلیل آماری داده‌های به دست آمده، نقش دفتر مدیریت پروژه در ایجاد بسترهای مناسب جهت استقرار مدیریت دانش در سازمان‌های پروژه‌محور تشریح خواهد شد.
۳-۴- جامعه آماری
مجموعه واحدهایی که حداقل در یک صفت مشترک باشند یک جامعه آماری را مشخص می‌سازند (خاکی، ۱۳۹۱). جامعه آماری این پژوهش، آن دسته از سازمان‌های‌ پروژه‌محور فعال در صنایع بالادستی نفت کشور می‌باشند که دارای دفتر مدیریت پروژه باشند. مراد از دفتر مدیریت پروژه، واحد سازمانیِ عهده‌دار هماهنگ‌سازی و مرکزیت‌بخشی مدیریت پروژه‌های سازمان می‌باشد. نگارنده هم‌زمان با تدوین سه فصل ابتدایی پایان‌نامه، به شناسایی سازمان‌های دارای دفتر مدیریت پروژه که در صنعت نفت فعالیت‌ می‌نمایند و افراد مرتبط با این دفاتر، از بانک‌های اطلاعاتی موجود مانند همایش‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی مرتبط با مدیریت پروژه، جستجوی اینترنتی و بررسی چارت سازمانیِ شرکت‌های نفتی شناخته شده از طریق ویکی‌پدیا و سایت‌های معرفِ این شرکت‌ها، بررسی سبقه‌ی کاری جمعی از صاحب‌نظران دفتر مدیریت پروژه از طریق رزومه ایشان و مقالاتِ در این حیطه و نیز استفاده از نظرات تعدادی از افراد مجرب در دفاتر مدیریت پروژه‌ی این سازمان‌ها اقدام نمود که پس از انجام هماهنگی‌های لازم و شناختِ مناسب‌ترین فرد جهت پاسخگویی، پرسشنامه بهمراه راهنمای آن برای آنها ارسال گردید و درخصوص سازمان‌هایی که نیاز به مراجعه حضوری داشته‌اند، این امر صورت پذیرفته است. برای آن دسته از سازمان‌هایی که احتیاج به معرفی‌نامه داشته‌اند، معرفی‌نامه‌ی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی نیز ضمیمه‌ی پرسشنامه گردیده است. حدود نیمی از سازمان‌های نمونه، پرسشنامه را پس از تکمیل، ارسال الکترونیکی نموده‌اند و نیمی دیگر با مراجعه حضوری اقدام به پرکردن پرسشنامه نموده‌اند.
۳-۵- نمونه آماری و روش نمونه‌گیری
نمونه عبارت است از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده، از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشند (حافظ‌نیا، ۱۳۸۷). از این رو نمونه‌گیری عبارت است از مجموعه اقداماتی که برای انتخاب تعدادی از افراد جامعه به نحوی که معرف آن باشند، انجام می‌پذیرد (همان منبع). نمونه‌ی آماری این پژوهش، چندین سازمان پروژه‌محور در صنایع بالادستی نفت ایران می‌باشند. جهت دستیابی به اهداف تحقیق، ابتدا موجودیت دفتر مدیریت پروژه در تعدادی از سازمان‌های پروژه‌محور صنعت نفت، به وسیله پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه میزان وجود بسترهای مناسب جهت پیاده‌سازی مدیریت دانش در این سازمان‌ها توسط پرسشنامه بررسی گردیده و در انتها نقش دفتر مدیریت پروژه در این مهم و مقایسه آن‌ها با‌ یکدیگر صورت می‌گیرد. به لحاظ محدود بودن جامعه آماری از نمونه­های در دسترس استفاده ­شده است. به طور کلی در حال حاضر دفاتر مدیریت پروژه کمی در صنعت نفت کشور وجود دارند و بدلیل پراکندگی جغرافیایی، دسترسی به تمامی آنها نیز ممکن نشد. بنابراین با توجه به محدودیت‌های پژوهش چه از نظر بازه زمانی پایان‌نامه و چه از نظر تعداد کم دفاتر مدیریت پروژه صنعت نفت در زمان کنونی، امکان گردآوری داده ­ها از دفاتر مدیریت پروژه‌ی بیشتر میسر نبود. بر این اساس روش نمونه‌گیری، در دسترس بوده است که جزء انواع روش‌های نمونه‌گیری غیر تصادفی (دانایی­فرد و همکاران، ۱۳۸۳) محسوب می‌گردد. در تحقیق همبستگی حداقل حجم نمونه ۳۰ نفر است (حافظ‌نیا، ۱۳۸۷). استاد مشاور آماری نیز تعداد ۳۰ دفتر مدیریت پروژه برای انجام آزمون­های آماری را تأیید نمودند؛ سطح تحلیل، دفتر مدیریت پروژه است؛ لذا در مجموع در ۴۵ سازمان و ۵۱ دفتر مدیریت پروژه، پرسشنامه‌ها توزیع گردیدند. به منظور صحت و دقت اطلاعات جمع‌ آوری شده از سازمان‌ها، پرسشنامه‌ها بین کارشناسان و یا مدیران دفاتر مدیریت پروژه سازمان که سابقه کار حداقل ۳ سال در سازمان داشته‌اند، و در صورت نیاز بین ۱ تا ۲ نفر از کارکنان باسابقه‌تر سازمان پخش گردید. مدت زمان مناسبی به مخاطبین جهت پاسخگویی داده شد و با پیگیری‌های منظم صورت گرفته، در نهایت پرسشنامه‌ها در ۴۱ سازمان و ۴۷ دفتر مدیریت پروژه‌ی این سازمان‌ها تکمیل گشت تا نرخ بازگشت ۹۲% حاصل گردد. از میان سازمان‌های پاسخگو به ابزار تحقیق، ۱۰ مورد کارفرما، ۸ مورد مشاور، ۲ مورد مدیر طرح و ۲۱ مورد پیمانکار -۸ پیمانکار عمومی و ۱۳ پیمانکار طرح و ساخت- بوده‌اند (مشخصات سازمان‌های نمونه‌ی آماری در پیوست ۲ ارائه شده است).
۳-۶- فرایند طراحی پرسشنامه
پرسشنامه‌ی تحقیق -که در پیوست ۱ نمونه‌ای از آن ارائه شده است- در چهار بخش طرح‌ریزی شد؛ بخش نخست پرسشنامه مشتمل بر سؤالات سازمان، ماهیت پروژه‌های سازمان و مشخصه‌ های دفتر مدیریت پروژه می‌باشد؛ بخش دوم پرسشنامه، موجودیت کارکردها و وظایف دفتر مدیریت پروژه در سازمان را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ بخش سوم به ارزیابی میزان وجود بسترهای مناسب جهت پیاده‌سازی مدیریت دانش در سازمان اختصاص دارد و نهایتاً در بخش چهارم اطلاعات کلی و عمومی پاسخ‌دهنده مورد پرسش قرار خواهند گرفت. فرایند طراحی هریک از سه بخش ابتدایی پرسشنامه در ادامه تشریح خواهند شد.
۳-۶-۱- بخش مشخصه‌ های ساختاری سازمان، پروژه‌ها و دفتر مدیریت پروژه
همان‌گونه که پیش‌تر اشاره گردید، بخش‌های دوم و سوم پرسشنامه به منظور دستیابی به اهداف، پاسخ‌دهی به سؤالات و آزمون فرضیات قید شده در فصل یک پایان‌نامه تدوین‌ شده‌اند؛ لیکن هدف نگارنده از تدوین این بخش، آن بوده که علاوه بر پاسخ به سؤالات پایان‌نامه، به بررسی تعدادی از مشخصه‌ های ساختاری سازمان‌های پروژه‌محور صنعت نفت، پروژه‌ها و دفاتر مدیریت پروژه این سازمان‌ها نیز پرداخته شود. برای این منظور پس از مطالعه پرسشنامه تعدادی از معتبرترین پژوهش‌های صورت گرفته در زمینه PMO، همچون پژوهش‌های موسسه PMI و PM Solutions و نیز مقالات و پایان‌نامه‌های داخل کشور، مجموعه‌ای از سؤالات قابل کاربرد در جامعه آماری تهیه شده و تعدادی سؤال -که خلأ آنها حس می‌شد- نیز به آنها اضافه گردید که مجموعاً تعداد آنها به ۲۷ سؤال می‌رسید. درنهایت پس از مشورت با استاد محترم مشاور آماری، ۱۵ مورد از سؤالات مرتبط‌تر با موضوع با هدف دریافت بهینه‌ترین اطلاعات از پرسش‌شوندگان انتخاب گردیده که همگی آنها سؤالات بخش نخست پرسشنامه را تشکیل داده‌اند. این بخش، شامل ۳ دسته سؤالات مربوط به سازمان (حاوی ۸ سؤال)، پروژه‌های سازمان (حاوی ۲ سؤال) و تعدادی از مشخصه‌ های دفتر مدیریت پروژه (حاوی ۵ سؤال)، مطابق جدول ۳-۱ می‌باشد. پرسشنامه این بخش به تأیید استاد محترم راهنمای پایان‌نامه نیز رسیده است. لازم به ذکر است که آزمون فرضیات فرعی اول و دوم تحقیق، نیاز به دسته‌بندی سازمان‌های نمونه داشته که ملاک این دسته‌بندی بخش فعالیت اقتصادی سازمان‌ها و سطح فعالیت آنها مدنظر قرار گرفته است.
جدول ۳-۱- سرفصل سؤالات مربوط به بخش اول پرسشنامه

انواع سؤالات

ردیف

موضوع سؤال

سؤالات مربوط به سازمان

۱

بخش اقتصادی

۲

زمینه/ زمینه‌های کاری

۳

سطح / سطوح فعالیت

۴

نوع غالب ساختار سازمانی

۵

سطح بلوغ فرایندهای مدیریت پروژه

۶

موجودیت سیستم مدیریت اطلاعات^[۲۰۳]