مفهوم استفاده عاقلانه به عنوان “بهره برداری پایدار از تالاب ها به منظور نفع رسانی به انسان‌ها در یک روش مناسب با حفظ ویژگی های طبیعی اکوسیستم” ابتدا در سومین نشست از کنفرانس دولت های عضو در رجینای کانادا به سال ۱۹۸۷ مطرح گردید. کنفرانس اشاره داشت که” استفاده پایدار در بردارنده استفاده انسان ها از تالاب به نحوی است که نیازهای آتی بشر را مورد توجه قرار دهد.” کنفرانس، ویژگی های طبیعی تالاب ها را به عنوان عناصر فیزیکی، بیولوژیکی یا شیمیایی و همچنین فعل و انفعال میان خاک، آب، گیاهان، جانوران و مواد مغذی شرح می‌دهد. ضرورتاً، مفهوم استفاده عاقلانه مصادیقی را فراهم می کند که می‌تواند حاصلخیزی طبیعی و تنوع زیستی در یک سایت را تا زمانی که کارکردهای اکوسیستمی تالاب از بین نرفته است را مورد بهره برداری قرار گیرد. (Kruchek,2003,415)

اما چنانچه تجربه نشان می‌دهد دیدگاه حفاظتی محض به دلیل هزینه ساز بودن آن، مورد استقبال عموم و مسئولین دولت ها قرار نمی گیرد.

به طور کلی عدم بهره برداری و جلوگیری از برخورداری مردم از منافع اقتصادی منابع طبیعی، انگیزه های لازم در جهت حفاظت را از بین می‌برد و این خود عاملی مخرب و نابود کننده برای موضوع مورد بحث در این بخش یعنی تالاب است. از این رو بهره برداری خردمندانه به نحوی که چرخه و تعادل طبیعت بهم نخورد و نابودی منابع آبی و انواع گونه ها را در برنداشته باشد، به عنوان راه حلی قابل قبول برای اقدام عرضه گردیده است. در این روش انگیزه لازم برای جلوگیری از استفاده بی رویه از منابع طبیعی توسط مردم بومیو دولت ها به صورتی که منجر به تخریب این منابع نگردد و جهت بهره برداری در آینده به وجود می‌آید. البته باید توجه داشت که دو روش «حفاظتی» و «بهره برداری خردمندانه » مکمل و نه جایگزین یکدیگرند و در هر کشوری متناسب با شرایط آب و هوایی، میزان شکنندگی اکوسیستم ها و نوع نیاز در نظر گرفته می‌شوند. (امین منصور،۲۰،۱۳۹۰)

باید اذعان داشت که، مفهوم استفاده عاقلانه از تالاب ها حفاظت از ارزش ها و کاکردهای تالاب ها را با بهره برداری پایدار تلفیق و ترکیب می کند. اینمن مفهوم همچنین ضرورت ارزیابی اکوسیستمی را به عنوان یکی از نتایج اصل استفاده عاقلانه ابراز می‌دارد.

۲- ثبت تالاب های با اهمیت بین‌المللی

بر اساس ماده ۲ کنوانسیون، هر دولتی در موقع امضای کنوانسیون بایستی حداقل یک تالاب بین‌المللی را به عنوان سایت رامسر معرفی نماید. اگرچه پیوستن به کنوانسیون رامسر این تعهد را برای دولت متعاهد ایجاد می‌کند که حداقل یک سایت تالابی را برای وارد کردن در فهرست تالاب های با اهمیت بین‌المللی وارد نماید، اما باید گفت اکثریت موارد ثبت صورت گرفته اختیاری بوده است. ‌بنابرین‏ یک دولت متعاهد می‌تواند یک تالاب یا بیش از یک تالاب را در فهرست ثبت نماید.

به منظور وارد کردن یک تالاب در فهرست تالاب های با اهمیت بین‌المللی، دولت متعاهد می بایست درخواست تکمیل اطلاعات مربوط به سایت مورد نظر را در برگه اطلاعات تالاب (RIS) را از دبیرخانه کنوانسیون نماید. بعد از بررسی درخواست،دبیرخانه کنوانسیون یک سایت واجد شرایط را به فهرست تالاب های با اهمیت بین‌المللی وارد خواهد نمود. دولتی که یک سایت را در فهرست مذکور به ثبت رسانده است ، متعهد به ارتقا و بهبود حفاظت از سایت به ثبت رسیده می‌گردد.

کنوانسیون رامسر این الزام را ایجاد نمی نماید که در سایت های به ثبت رسیده برای فعالیت های انسانی محدودیت ایجاد گردد. در واقع، کنوانسیون به صراحت عدم وابستگی انسان و تالاب و خدمات اکوسیستمی که از جانب تالاب ها ارائه می‌گردد را مورد شناسایی قرار می‌دهد. Gardner,2009,261))

باید اذعان داشت، وارد نمودن یک سایت در فهرست تالاب های با اهمیت بین‌المللی بر حقوق مربوط به حاکمیت انحصاری دولت های متعاهد که قلمرو تالابی را در فهرست قرار داده‌اند خدشه ایی وارد نمی نماید.^۱

راجع به تعهد مذکور باید گفت که کنوانسیون رامسر پیشنهاد می‌دهد که یک تالاب ممکن است بر اساس ضابطه «مهم بین‌المللی » در فهرست وارد گردد. ‌به این معنا که تالاب باید بویژه نمونه خوبی از تالاب طبیعی یا تقریبا طبیعی بوده یا تالابی باشد که نقش آب شناسی، زیستی یا اکولوژیکی مهمی در کارکرد طبیعی یک حوزه آبریز اصلی یا نظام ساحلی ایفا کرده و یا از همزیستی قابل ارزیابی گونه های جانوری و گیاه کمیاب، آسیب پذیر یا در معرض انقراض پشتیبانی کند. بر اساس تفاسیر اخیر، یک تالاب ممکن است در آستانه اهمیت باشد به شرط اینکه ۹ معیار برای آن تحقق یافته باشد؛ برای مثال یک سایت می‌تواند صلاحیت قرارگیری در فهرست تالاب های با اهمیت بین‌المللی دارا شود به شرط اینکه تالابی منحصر به فرد و نادر باشد یا اینکه از یک تنوع زیستی بالایی برخوردار باشد.

همین که یک سایت در فهرست تالاب های با اهمیت بین‌المللی ثبت می‌گردد، در ادامه سایر تعهدات پدیدار می‌گردد. اگر ویژگی اکوسیستمی یک سایت معرفی شده به فهرست تالاب های با اهمیت بین‌المللی تغییر یافته یا در حال تغییر باشد یا این احتمال وجود داشته باشد که در نتیجه آلودگی یا مداخلات انسانی تغییر یابد، دولت عضو باید دبیرخانه کنوانسیون را از این امر آگاه سازد. علاوه بر این، اگر یکی از دولت های عضو سایت معرفی کرده به لیست تالاب های با اهمیت بین‌المللی را از لیست خارج نماید یا تعداد آن ها را کاهش دهد، کنوانسیون مقرر داشته است که آن دولت باید از طریق معرفی یک سایت جدید جدید اقدام خود را جبران نماید.

______________________________

^۱ Timoshinko, Alexandre s. “Protection of Wetlands by International Law”, Pace Environmental Law review, School of Law of Pace University, Vol 5, 1988, p.464.

همچنین دولت عضو باید تضمین نماید که هر شش سال یکبار برگه اطلاعات تالاب ^۱ (RIS) را به روز می کند. (gardner,3)

باید اشاره داشت که ثبت مناطق تالابی واجد شرایط در فهرست تالاب های با اهمیت بین‌المللی کنوانسیون رامسر، در بردارنده منافع و ارزش هایی در جهت حفاظت و مدیریت پایدارتر آن مناطق تالابی می‌باشد که از جمله موجبات افزایش حمایت از حفاظت و مدیریت سایت های معرفی شده، افزایش مطالعات علمی، افزایش فرصت های مالی، افزایش توریسم و کاهش فقر می‌گردد.

۳- مشورت و هماهنگی دولت ها (همکاری و مشارکت بین‌المللی)

اهمیت همکاری بین‌المللی راجع به معضلات و مشکلات پیش روی تالاب ها همواره در محدوده کنوانسیون رامسر به رسمیت شناخته شده است. ماده ۵ کنوانسیون شرایط باز و نامحدودی را برای متعاهدین به منظور مشورت با یکدیگر در جهت اجرای تعهدات ناشی شده از کنوانسیون، بویژه راجع به تالاب هایی که فراتر از قلمرو سرزمینی متعاهدین قرار گرفته است و همچنین سیستم های آبی مشترک مقرر نموده است. در سال ۱۹۹۰، کنفرانس دولت های متعاهد مقررات مربوط به دفتر کنوانسیون را به منظور بررسی و استخراج روش های احتمالی اجرای ماده ۵ و مکانیسم های موجود احتمالی تغییر داد. موضوعاتی که در نشست دولت های متعاهد به سال ۱۹۹۹ مجدد مورد لحاظ قرار گرفت.