عوارض راهداری نسبت به بار شتر سنجیده می­شد و در نواحی مختلف، متفاوت بود. کاروانیان و مسافران به دلیل اینکه مسافت طولانی را طی می­کردند و ناچار بودند لباس و لوازم زیادی به همراه داشته باشند، و این لوازم از پرداخت مالیات معاف بودند. بنابراین مسافران همیشه مقدار زیادى از کالاهاى گران قیمت را در بارها و لباسهاى خود پنهان می­کردند، و از پرداختن عوارض راهداری معاف می­شدند. به همین جهت گاهى کاروانیان پنج یا شش بار کالا را به نام لباس، بدون پرداخت عوارض از مرز مى‏گذراندند، و حال آن که نیمی از این بارها محتوى کالاهاى پربها بود. (کروسینسکی،۱۳۶۹ :۲۰۲ )

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در گمرک‏خانه‏ها مأمورین مالیاتى سعى داشتند، قیمت اجناس را بالاتر از بهاى واقعى قیمت‏گذارى نمایند و از طرفى صاحبان کالا تلاش می کردند، با پرداخت رشوه کالاها را کمتر از بهاى واقعى قیمت‏گذارى نمایند. تا قبل از شاه سلیمان براى ترخیص کالاها از گمرک بین صاحبان کالا و مأمورین گمرک مشاجرات لفظى زیادى رخ مى‏داد ولى در زمان شاه سلیمان، وی فرمانى صادر کرد که عوارض گمرکى را بر مبناى وزن محموله دریافت نمایند. یکى از مقررات گمرک این بود که از هر ده بار یکى از آنها را از پرداخت حقوق گمرک معاف مى‏داشتند، و چون بازرگانان به این قانون آگاه بودند، همیشه هنگام رسیدن به مرز هدیه‏اى به رئیس مأموران گمرک مى‏دادند، و او ده برابر بهاى آن هدیه، بلکه بیشتر به آنان ارفاق مى‏کرد. و به اصطلاح خود کاروانیان را در پرداخت عوارض گمرک مهمان خویش مى‏کرد. به سخن دیگر کاروانیان و مسافران با دادن رشوه همواره امور گمرکى خود را به صورت رضایت بخشى انجام مى‏دادند. در این زمان از اجناس و مال التجاره‏هاى وارداتى در بندر بوشهر صدى پنج گمرک یا عوارض وصول مى‏گردید. همه انبارهاى گمرک هر بندر زیر نظارت و مهر رئیس گمرک و معاون یا ناظر و منشى اوّل او بود، و آنان از طرف پادشاه براى حسن جریان امور و نظارت بر اعمال یکدیگر انتخاب و اعزام می­شدند. (شاردن، ۱۳۷۲ :‏۳/ ۱۲۴۹)
در منطقه فارس مالیات گمرک نسبت به ارزش کالا گرفته مى‏شد. و در مناطق دیگر مأموران بدون توجه به ارزش کالا عوارض را به مقیاس بار شتر، یا یک بار اسب یا بار قاطر، یا بار گاو و یا بار الاغ دریافت مى‏کردند، و به محتویات بار توجه نمی کردند. در شیراز کاروانهاى حامل محمولات وارداتى در گمرک‏خانه متوقف می­شدند و در آنجا بازرسى و قیمت‏گذارى می­شدند و از کل بها مبلغى در حدود دو و نیم درصد عوارض وصول می­گردید. همچنین کاروانهایی که از بوشهر عازم ولایات مرکزى می­شدند عوارض گمرکى خود را در شیراز یا اگر از اصفهان عبور می کردند در آنجا می پرداختند و در شهرهاى نزدیکتر هر جا که گمرک‏خانه وجود داشت مى‏بایست عوارض محمولات خود را پرداخت می کردند و چنانچه محمولاتى به کرانه‏هاى دریای خزر حمل می­شد، صاحبان کالا موظف بودند، معادل سى درصد از بهاى کل اجناس خود را بابت عوارض گمرکى بپردازند .)) (کروسینسکی،۱۳۶۹ :۲۰۲ )
البته میتوان گفت میزان مالیات های وصولی از هیچکدام منابع مالیاتی فوق ثابت نبود بلکه میزان آن متغیر بود. بدیهی است وقتی بارندگی به اندازه کافی و زمین حاصلخیز بود، برداشت محصول بیشتر و در نتیجه میزان وصولی مالیات نیز بیشتر بود و یا در مورد عوارض گمرکی با توجه به میزان ارتباط با کشورهای مختلف و سهولت رفت و آمد بازرگانان به کشور میزان آن متفاوت بود. همچنین علاوه بر اینکه میزان وصولی بستگی به شرایط محیطی داشت، میتوان گفت امکان تغلب و فرار مالیاتی و رشوه محصلان مالیاتی نیز وجود داشت.

۳- مراکز گرد آوری مالیات

هرنظام مالیاتی مستلزم داشتن یک ساختار ویژه می­باشد. برای نمونه برخی از ساختارهای یک نظام مالیاتی عبارتند از : مامورین وممیزین مالیاتی، حسابرسان مالیاتی، کارشناسان مالیاتی و در نهایت قوانین و مقرراتی که تحت عنوان قانون های مستقیم و غیر مستقیم مالیاتی شناخته می شوند، وجود دارد. بنابراین هر نظام مالیاتی به عنوان مرکزی جهت وصول مالیات از سازمانها، ارگانها و مردم شناسایی می­ شود. این مرکز مالیاتی تمامی موارد ذکر شده در بالا را شامل می­ شود. حال با توجه به مبحث قبل میتوان گفت که در دوره صفویه نیز مراکز مالیاتی وجود داشته است. هدف اصلی این مراکز وصول مالیات از گروه های مختلف اجتماعی بود. این مالیاتها پس از وصول ابتدای امر صرف مواجب سپاهیان می گردید و در نهایت اگر مبلغی باقی می ماند به حساب خزانه حکومت واریز می گردید. ذکر این نکته ضروری می­باشد تنها بخشی از مالیاتها پس از وصول صرف مواجب و هزینه های سپاهیان می گردید. از جمله مراکزی که در این دوران وصول مالیات را انجام می دادند شامل: اوراجه، خاصه، ضابطه و ارباب تحاویل بودند که در زیر به شرح و ویژگی هر یک از این مراکز می پردازیم.
۳-۱-اوراجه: اصطلاح اوراجه (اوراج یا اواره ) یک اصطلاح حسابداری بسیار قدیم اسلامی(وشاید مربوط به دوره ساسانی) است. اوراج دفتر یا سندی بوده است راجع به پرداخت مالیاتهای فردی اشخاص که در آن اقساط پرداختی به ترتیبی که حساب کردن آن به آسانی امکان پذیر باشد ثبت می­گردید. فرهنگهای عربی تعریف ساده تری از اوراجه بمعنی دفتر ثبت یا دفتر در آمد و هزینه بدست می­ دهند. فرهنگهای فارسی اوار و اواره وایاره و اوراجه و غیره را دفتر حسابهای پراکنده (یعنی انفرادی) یا دفتر در آمد و هزینه تعریف می­ کنند. بعضی از دفاتر اوراجه به منظور بعضی نقل و انتقالات مورد استفاده قرار می­گرفتند. مثلا در تحت اقلام مربوط به یک ایالت بعضی از وجوهات اوراجه ایالت دیگر آمده است. مثلا در جمع عایدات کرمان اقلامی تحت عنوان ((اوراجه خراسان)) و ((اوراجه عراق)) و غیره آمده است. دایره اوراجه جزیی از دیوان ممالک بود. دفتر داران اوراجه مالیات ارضی ممالک را ثبت می­کردند. اوراجه نویسان تحت امر مستوفی الممالک بودند و شغل آنها گرد آوری مالیاتهای ممالک توسط حکام وثبت اسامی در نوعی جدول یا فهرست عمومی بوده است. (مینورسکی،۱۳۶۸ :۱۴۶-۱۴۴)
۳-۲- خاصه: مبالغی که تحت عنوان خاصه حاصل می گشت و به خزانه خاصه شریفه می رسید.(همان :۲۱۴ )
۳-۳- ضابطه: معنی فنی لغت ضابطه جمع آوری عواید بود. ظاهرا مربوط به کلیه اقسام در آمدی بود که مبلغ مقطوع و معینی برای آن ذکر نشده بود. ضابطه نویس کلیه عواید را به استثنای انچه مربوط به سر کار خاصه و اوراجه بود راتحصیل می­کرد. ضابطه نویس تحت فرمان مستوفی الممالک بود. اگر چه مواجب طبقه ضابطه نویس مبلغی متوسط بود، اما تعداد کثیر نویسندگانی که زیر دست داشت اهمیت مقام و کار وی را می­رساند. بعضی از مالیات های خاصی که ضابطه نویس جمع آوری می­کرد عبارتند از : عوارض راهداری، عوارض داد و ستد تنباکو، چوپان بیگی، التزامات، جزیه هنود، مالیات احشام. (نوایی ،۱۳۸۶ : ۳۳۵ )
۳-۴- ارباب تحاویل: عبارت از عوایدی بود که در انبارهای مختلف و مخصوصا مخازن دستگاه خاصه گرد آوری می­شد و تا حدی چنین به نظر می رسد که با انفادات (کالاهایی بودند که از ایالات توسط وزرا و عمال فرستاده می شدند ) مترادف باشد. ناظر همه ساله محصلان را برای جمع آوری آنچه همه ساله نامیده می­شد به ولایات می فرستاد. کالاهایی که به اصطلاح به حساب بعضی از امکنه نوشته شده بود جزو مالیات محسوب می شد. مثلا شاه در ازاء زمینی که برای استفاده قالیبافان در اختیار آنان قرار می­داد از آنان مال الاجاره قالی دریافت می­کرد. بدیهی است این نوع تحف و هدایا که مستقیما مربوط به ضروریات و لوازم بیوتات سلطنتی بود باید از دیگر اقلام عواید تفکیک می­شد و عنوان ارباب تحاویل میگرفت.(همان :۳۳۵)

۴- چه کسانی وصول مالیات را بر عهده داشتند؟

با توجه به مطالب بالا به این نتیجه رسیدیم که وصول مالیات از سوی مراکز مالیاتی انجام می­گرفت. حال این سوال در ذهن پیش می آید که چه افرادی در منصب وصول مالیات قرار داشته اند. از جمله افرادی که تشخیص و وصول مالیات توسط آنان صورت می گرفت، وزیر اعظم، مستوفی الممالک، مستوفی، ناظر و تحصیلدار و کلانتر بودند، که در زیر به شرح و توضیح هریک می پردازیم.
۴-۱- وزیر اعظم : وزیر اعظم لقب اعتمادالدوله داشت. اداره امور مالی و ممیزی کلیه داد و ستد مربوط به مالیات با وی بود و صحت عملیات کلیه مسولان مناصب مملکتی را مورد مطالعه قرار می­داد. از دیگر وظایف وزیر اعظم انجام وظایف وزیر مالیه بود و بدون تایید مستوفی الممالک وزیر اعظم هیچگونه اقدامی در مورد مالیات دیوانی نمی­کرد. همچنین وزیر اعظم دارای مواجب معین و قطعی نبود ولی نوعی مستمری به صورت رسم الوزاره و همچنین انعام سالانه به او تعلق می گرفت. (مینورسکی،۱۳۶۸ :۸۳-۸۰)
۴-۲- مستوفی الممالک : عواید مملکت و دربار از طرف مستوفی الممالک و مستوفی خاصه جمع آوری می شد. این عواید در اداره امور عمومی دفتر خانه ممالک ثبت می شد و مزد لشکریان و حقوق عمال عالی رتبه دولتی به وسیله همان اداره پرداخت می شد. تیولداران نیز مبالغ تعهد شده خود را به آن اداره می پرداختند. انجام دادن همه این امور زیر نظر مستوفی الممالک بود. اما آنچه مربوط به دربار و عواید و هزینه های آن بود زیر نظر مستوفی خاصه قرار داشت. (نوایی، ۱۳۸۶ :۳۳۳) مستوفی الممالک که به دستگاه اداری وزیر اعظم تعلق داشت در ادارات خاصه و تحاویل دارای مقامی شامخ بود، بیشتر امور فنی مالی مانند حسابداری و ممیزی و تنظیم بودجه بر عهده مستوفی الممالک بود. اعضا مهم زیر دست مستوفی الممالک عبارت بودند از : ناظر و داروغه دفتر خانه و صاحب توجیه و ضابطه نویس و اوراجه نویس. مستوفی الممالک انتصاب کلیه مستوفیان را تحت نظارت داشت و دستور العمل برای ماموران یا عمال مالی مقیم ولایات می نوشت. (مینورسکی ،۱۳۶۸ :۹۸-۱۰۰)
۴-۳- ناظر: در آمد شاه زیر نظر ناظر کل گرد آوری می­شد و او وظیفه داشت که به بودجه سلطنتی یعنی مخارج قصر، سفره داران، جامه داران، حقوق نوکران و مستمری ها، مخارج سفیران و سکونت آنها رسیدگی کند. عواید شاهی به وسیله حواله به اشخاص وصول می شد و چیزی که به خزانه مستقیما فرستاده می شد، اغلب جنس بود و پول نقد کمتر به خزانه شاهی می­رسید و عواید دولتی نیز به همین صورت وصول می­شد و بین سپاهیان و ماموران و قضات و خدمتگزاران تقسیم می­گردید و مستوفیان به حواله ها رسیدگی می­کردند هر کس به مقتضیات روز حواله هایی از دیوان دریافت می­داشت.( باستانی پاریزی،۱۳۵۷: ۲۰۵)
ناظران همه ایالتها همه ساله صورت عواید ایالتى را که بر آن نظارت داشتند را ضمیمه سیاهه کلّیه عواید همه شهرها و دیه‏هاى تابع خود، به تفکیک با شرح جزییات تنظیم مى‏کردند، و پس از این که به مهر حاکم و معتمدان محل می رساندند، به دیوان‏ محاسبات مى‏فرستادند. این صورت که همه خوب و کامل نوشته مى‏شد چندان مشروح و مفصل بود که گاه تعداد صفحات یک گزارش از پنج هزار می گذشت و مطالعه و رسیدگى آنها پرزحمت و سخت می شد. ناظر رونوشت گزارش خود را نگه می داشت و نسخه اصل را در وقت معین به دیوان محاسبات مى‏فرستاد، و پس از این که این صورت تأیید می شد، جنبه تسویه و قطعیّت مى‏یافت و دیوان محاسبات حقوق افراد شاغل را بدان جا حواله مى‏کرد. از سوی دیگر چون دیوان محاسبات افزون بر پرداخت حقوق شاغلین ناچار به پرداخت تعهدات دیگر نیز بود به ناظر دستور می داد باقى مانده درآمدها را به دیوان محاسبات بفرستد، و پس از این که می رسید، آنها را براى مصارف ضرورى در خزانه ذخیره می کرد.( شاردن،۱۳۷۲: ۳/۱۲۶۳-۱۲۶۲)
۴-۴- مستوفی :«مستوفى» یا دفتردار مأمور بود که مبلغ مالیات و عوارض دریافتى را در دفاتر دولتى ثبت نماید. او همچنین مسئولیت داشت که صورتى از وجوه دریافتى و پرداختى را به دولت تهیه نماید. کلانتران و دیگر صاحب‏منصبان دولتى که مى‏خواستند از انباردار و مسئول سیورسات جنسى دریافت نمایند بایستى صورت اجناس درخواستى خود را به امناى مستوفى می رساندند.(کروسینسکی،۱۳۶۹: ۲۰۹)
۴-۵- تحصیلدار : به کسى که عواید دولتى را جمع‏آورى می کرد تحصیلدار می گفتند. حق الزحمه تحصیلدارى براى براتهاى‏ شهر اصفهان و حومه آن پنج درصد، و براى جاهایى که یک روز از پایتخت فاصله داشت و تحصیلدار مخارج سفرش را خود به عهده داشت ده درصد بود، و از حواله‏هایى که براى شاه یا بزرگان گرفته می شد نیز به همین نسبت حق الزحمه بر می داشتند. وقتى شاه حواله‏اى به یکى از درباریان خود می داد، وى را مجبور می کردند حقّ تحصیلدار را از پیش، برابر رسوم، حتى دو برابر آن بپردازد، بنابر آنچه گفته شد حق تحصیلدارى نسبت به نزدیکى یا دورى راه، و دشواریهایى که در کار وصول حواله وجود داشت، متغیّر بود. همچنین تحصیلداران همین که با همراهانش به مقصد می­رسیدند کسى که باید حواله را می پرداخت ناچار بود تا زمانى که کلّیه مبلغ اسمى حواله را نپرداخته از آنان به شایستگى پذیرایى کند، و در خاتمه کار جز از پنج درصد حقوق هدیه کوچکى نیز به آنها بدهد، اما اگر پول نقد فراهم نمی شد، تحصیلدار براى هر هفته تأخیر نیم درصد اصل حواله جریمه مى‏گرفت، و هنگامى که پرداخت کننده در تلاش تهیه کردن پول بود تحصیلدار براى نقد کردن دیگر حواله‏ها فعالیت مى‏کرد، و چون معمولا حوزه مأموریت تحصیلداران وسیع بود، و سفرشان بیش از هجده ماه به طول می انجامید در طول این زمان به طرق مختلف سود زیادی کسب می کردند. از سوی دیگر تحصیلداران در دربار و دیوان محاسبات دوستان و حامیان‏ متنفذ داشتند و اگر مدتى پولهایى را که گرفته‏ بودند تحویل نمی­دادند بر آنان سخت گرفته نمی­شد. همچنین تحصیلداران در جریان مأموریت خود منافع دیگرى نیز به دست مى‏آوردند. چون آنها از پرداخت هر گونه عوارض راهدارى معاف بودند، و بارهاى آنان بازرسى نمى‏شد در نتیجه اشیاء گرانبهایى را میان بارهاى خود می­گذاشتند و بدون پرداخت عوارض آنها را عبور می دادند. (شاردن ،۱۳۷۲: ۳/۱۲۶۳)
حواله‏هاى خوب و مساعد آنهایی بود که به محلّ اقامت پرداخت کنندگان به هم نزدیک بود و نیز به جاى سکونت دائمى تحصیلداران فاصله زیاد نداشت. البته مسؤولان مربوط، به تحصیلدارانى که نظر موافق نداشتند، براتهایى می دادند که محل سکونت پرداخت کنندگان تا پایتخت دور، و راه سفر سخت بود. (همان: ۳/۱۲۶۴)
۴-۶- کلانتر: ((کدخدایان را تعیین مى‏کند، و در توزیع مبلغ مالیات و سرشکن کردن عوارض بین اصناف نظارت دارد، و برآورد مالیات اصناف را زیر نظر مى‏گیرد، و رعیت (کشاورزان یا طبقات فرو دست‏تر اجتماع) و غیره را حمایت مى‏کند.))(منشی قزوینی ،۱۳۸۷ :۲۵۸)

فصل چهارم

درآمدهای مالیاتی صفویان

۱- سکه رایج در ایران عصر صفوی

پول ایران در دوره صفویه بیشتر نقره و مس بود. البته در این دوره پول طلا هم ضرب می شد، ولی بیشتر جنبه تشریفاتی داشت و در موقع جشن تولد شاه یا جلوس او مقداری سکه طلا ضرب می کردند و به عنوان عیدی به مردم می دادند و این سکه ها در تجارت رواجی نداشت.( مجله بانک و اقتصاد،۱۳۷۹ :۳۲) با روی کار آمدن شاه عباس، وی خروج سکه های طلا را ممنوع ساخت. سکه های طلا در زمان شاه اسماعیل اول به وزن ۷۴۴/. مثقال و در زمان سلطان محمد خدابنده یک مثقال و در دوره شاه عباس بزرگ ۶۷/۱ مثقال بود. (باستانی پاریزی،۱۳۵۷ :۱۷۵)
روی سکه های این دوره همواره مطالبی نوشته می­شد. برای مثال روی سکه های زمان شاه اسماعیل اول ((السلطان العادل الکامل الهادی المظفر شاه اسماعیل بهادر خان الصفوی خلد الله تعالی ملکه و سلطانه))و پشت آن ((لا اله الا الله، محمد رسول الله،علی ولی الله)) و در اطراف آن اسامی ۱۴ معصوم ضرب می­شد. سکه شاه طهماسب اول ((غلام امام مهدی علیه السلام السلطان العادل ابوالمظفر پادشاه طهماسب الصفوی خلد الله ملکه )) و سکه شاه طهماسب دوم ((غلام شاه دین طهماسب ثانی )) بوده است. (همان :۱۷۵)
عباسی بزرگترین واحد پول نقره بود که شاه عباس صفوی آن را ضرب کرد و به نام او به عباسی معروف شد. این پول برابر با ۲۰۰ دینار بود و دو مثقال نقره وزن داشت. ولی بعدها وزن آن به یک مثقال رسید. بعد از عباسی از لحاظ ارزش محمدی بود که برابر با ۱۰۰ دینار و به وسیله سلطان محمد خدابنده مرسوم شد. شاهی از عباسی و محمدی کوچکتر بود که ۲۰/۱ گرم وزن و معادل ۵۰ دینار ارزش داشت. کوچکترین سکه نقره رایج در عهد صفوی بیستی نام داشت که برابر با ۲۰ دینار بود و هر شاهی ۵/۱ بیستی می ارزید. تومان به عنوان واحد محاسباتی به کار می رفت و معادل ۵۰ عباسی بود.( مجله بانک و اقتصاد،۱۳۷۹ :۳۱-۳۰)
در زمان صفویه سکه اصلی و اساسی همان عباسی بود و حدود ۶۴/۴ گرم وزن داشت. (باستانی پاریزی،۱۳۵۷ :۱۷۶) همچنین در این دوره هر تومان معادل ۵۰ عباسی بود.(مینورسکی،۱۳۶۸ :ص۳۰)
نکته قابل توجه در مورد پول های ایران دردوره صفویه اینست که گرچه در ایران معادن طلا و نقره وجود داشت، ولی استخراج این معادن صورت نمی گرفت. زیرا هزینه استخراج یک مثقال طلا و نقره از قیمت آنان در بازار بیشتر بود و لذا بیشتر پول ها را از سکه و شمشی که از کشورهی اروپایی وارد می کردند، می ساختند. کلیه کسانی که وارد خاک ایران می شدند، موظف بودند که در ایروان یا تبریز که ضراب خانه شاهی در آنجا وجود داشت هر قدر پول نقره داشته باشند، اظهار کنند. تا اسم شاه بر آن سکه ها ضرب شود. در صورتیکه کسی نقره خود را اظهار نمی کرد و گرفتار می­شد جریمه زیادی از او دریافت می کردند. .(مجله بانک و اقتصاد،۱۳۷۹ :۳۱)

۲- درآمدهای مالیاتی

همانطور که بیان شد دریافت مالیات در دوره صفوی به صورت نقدی و غیر نقدی بود. با توجه به منابع تاریخی میزان درآمدهای مالیاتی در دوره های مختلف به شرح زیر است:

۲-۱- درآمدهای مالیاتی شاه طهماسب

((دکتر مینادوا بر آوردی از منابع در آمد شاه طهماسب به دست میدهد. وی اطلاعات خود را در طی هفت سال اقامت در سوریه و قسطنطنیه به دست آورده است. زیرا در این حوالی صاحب نظرانی بودند که اوضاع ایران را به دقت تحت نظر داشتند. طبق قول وی عواید شاه جمعا بالغ بر ۴ یا۵ میلیون سکه طلا بود که به ۸ میلیون افزایش یافت و این افزایش نتیجه برقرار ساختن نرخ اجباری بود.))(مینورسکی،۱۳۶۸ :۲۱۹)

۲-۲- درآمدهای مالیاتی شاه عباس اول

میزان مالیاتها در دوره شاه عباس به شرح زیر می باشد:
مالیات چوپان بیگی سالانه ۲۰۰۰۰تومان دریافت میشد.( ترکمان، ۱۳۸۲ : ‏۲/ ۵۸۷)
مالیات منطقه فارس به ۶۰۰۰۰ تومان در سال می رسید.(رهربرن،۱۳۴۹ :۸۳)
مالیات اصفهان سالانه ۲۰۰۰۰ تومان بود.( ترکمان، ۱۳۸۲ : ‏۲/ ۵۸۷)
عواید شاه عباس از گمرک،کاروانسراها و ابریشم ۳۵۷۰۰۰ تومان بود.(مینورسکی،۱۳۶۸: ۲۲۰)
اگر طبق مطالب فوق با توجه به اینکه عباسی مهمترین واحد پول بود و همچنین هر تومان را معادل ۵۰ عباسی قرار دهیم، میزان مالیاتها در دوره شاه عباس اول به میزان ۲۲۸۵۰۰۰۰ عباسی می­ شود.

۲-۳- درآمدهای مالیاتی شاه صفی

اولئاریوس که در زمان شاه صفی به ایران سفر کرده میزان درآمدهای مالیاتی این دوره را اینطور بیان می کند:(( عواید سالانه شاه به رقم بزرگی می رسد و برابر تخمینی که برای ما زده اند بیش از هشت میلیون تالر می شود، زیرا نه تنها ایالات و شهرها مکلف به پرداخت مالیات های سنگین اند بلکه وجوهات گمرکی حق الامتیازها و هدایا نیز از منابع بزرگ در آمد است که نصیب شاه می شود.))(اولئاریوس،۱۳۶۳ :۳۱۹)) وی همچنین در آمد مالیات گمرکی و سایر مالیاتها را از قندهار ۱۰۰۰۰۰۰ تالر و همچنین در آمدهای مالیاتی اصفهان و روستاهای اطراف آنرا تنها در یک سال ۴۰۰۰۰ تالر ومالیات کاروانسراها را ۵۰۰۰۰ تالر برآورد میکند. (همان :۳۲۰-۳۲۱) با توجه به اینکه در سفرنامه کمپفر ۱۷۰۰۰۰ تالر را برابر ۱۰۰۰۰ تومان میداند (کمپفر، ۱۳۵۰ : ۱۱۵) و همچنین با توجه به اینکه هر تومان معادل ۵۰ عباسی بود، مبالغ بالارا میتوان بر حسب عباسی و تومان به شرح زیر بیان نمود. و با توجه به اینکه اولئاریوس در زمان شاه صفی به ایران سفر کرده پس در نتیجه میتوان در آمدهای فوق را در زمان شاه صفی دانست.

منبع مالیات

عباسی

تومان

عواید سالانه شاه

۲۳۵۲۹۴۵۰

۴۷۰۵۸۹

شکل ۳-۴:نقشه کشورهای غرب آسیا
منبع:www.lib.utexas.edu
ایران در جنوب غربی آسیا واقع است. آسیای جنوب غربی در حقیقت منطقه واسطه بین سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا است و جنوبغرب آسیا بزرگترین مرکز و منبع انرژی گاز و نفت جهان است.
موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در روابط و تعامل مسایل اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی بین این سه قاره تاثیر گذار است، و تغییر و تحولات و حوادث این سه قاره نیز ایران را متاثر ساخت.
سرزمین ایران بین دو منطقه سرشار از انرژی گاز و نفت خلیج فارس و دریای خزر واقع شده است و این موقعیت جغرافیایی ایران به عنوان پل اصلی دسترسی گاز و نفت آسیای مرکزی و قفقاز به مناطق اروپا- ژاپن، آمریکا- چین و هند می تواند ایفا کند.
کشور ایران یک موقعیت مرکزی نسبت به کشورهای مجاور خود دارد و در واقع می تواند به عنوان کشوری با نسبت ژئوپلیتیکی بالا در تمام حوزه های اطراف خودش حضور و نقش داشته باشد. در پیدایش تشکلهای منطقه ای و فعال شدن حوزه های ژئواکونومیکی و کارکردهای صادراتی انرژی به خارج از منطقه نقش موثری داشته باشد و فرایند اقتصادی و سیاسی این حوزه ها را شکل دهد.
۳-۲- حوزه های ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی مجاور ایران عبارتند از:
۳-۲-۱-حوزه ژئوپلیتیک دریای خزر ، شامل کشورهای ایران – ترکمنستان – قزاقستان، روسیه و آذربایجان یکی از امن ترین و آماده ترین و اقتصادی ترین مسیرهای انتقال گاز این حوزه سرزمین ایران می باشد. وجود زیر ساخت های مناسب تا مرزهای کشورهای همسایه ایران وجود نیروهای متخصص و صنایع ملی ایران این مسیر را اقتصادی تیرن مسیر دسترسی به حهان آزاد می باشد.
۳-۲-۲- حوزه ژئوپلیتیک خلیج فارس شامل کشورهای ایران، عربستان، عراق، قطر، امارات متحده عربی،بحرین و عمان.
۳- ۲-۳- حوزه ژئوپلیتیک قفقاز آناتولی شامل کشورهای ایران، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و ترکیه به نظر میرسد ایران اقتصادی ترین و امن ترین و نزدیکترین مسیر انتقال گاز این حوزه به اروپا می باشد.
۳-۲-۴- حوزه ژئوپلیتیک دریای عمان و اقیانوس هند، شامل کشورهای ایران، پاکستان، هند، عمان و امارات متحده انتقال گاز منطقه خلیج فارس به کشورهای بزرگ این منطقه همچون هند چه از مسیر سواحل خلیج فارس، سواحل دریای عمان و چه از مسیر زمینی ایران ، پاکستان، هند یکی از اصولی ترین مسیرهای ممکن است.
۳-۲-۵- حوزه ژئوپلیتیک فلات ایران، شامل کشورهای ایران، پاکستان و افغانستان
۳-۲-۶- حوزه ژئوپلیتیک آسیای مرکزی شامل کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان(رحیم صفوی،۱:۱۳۸۱)
۳-۳-عناصرژئوپلتیک تاثیرگذار برسیاست منطقه گرائی جمهوری اسلامی ایران عبارتنداز :
۳-۳-۱- جغرافیای طبیعی :
جغرافیای طبیعی یکی از مهم­ترین عوامل تأثیرگذار بر موقعیت ژئوپولیتیک ایران است. از لحاظ شکلی، سرزمینی ایران از شمال به دریای خزر و آسیای مرکزی و قفقار به عنوان دو منطقه تاثیر گذار و مهم هم مرز است و از جنوب نیز سرزمین ایران به خلیج فارس و تنگه هرمز احاطه دارد که مناطق مذکور به دلیل حساسیت بین الملی ، ویژگی خاصی به موقعیت ایران داده است ، درضمن شکل کوه­ها (کوه­های بلند و مرتفع زاگرس و البرز و…)، ذخایر عظیم نفت و گاز ، موقعیت ترانزیتی (نزدیک‌ترین راه از منطقه­ خاور و جنوب شرقی آسیا به اروپا و شمال آفریقا ) و وسعت (در رده­ی ۱۶ یا ۱۷ کشورهای جهان)، موقعیت خاصی به ژئوپولیتیک ایران بخشیده و ایران را در زمره­ی ۱۰ کشور اول جهان قرار داده است. قرار گرفتن ایران در بین دو منطقه عظیم جمعیتی شرق و غرب باعث شده که در طول تاریخ حیات خود معبر تجارتی و سیاحتی ساکنان دو بخش آسیای مرکزی و شرقی از یک طرف و آسیای غربی و اروپا از طرف دیگر باشد . این موقعیت جغرافیایی موجب شده که ایرانیان از برکات تمدن های بزرگ چین و هند و و نیز مدنیت های بین النهرین، مصر، یونان و روم بی نصیب نمانند . علاوه بر این موقعیت خاص ایران به گونه ای است که بر سه قاره آسیا و اروپا و آفریقا مشرف است و آثار ژئوپلتیکی منحصر به فردی برای کشور ایجاد نموده است . اشراف به آبهای گرم و آزاد خلیج فارس و اقیانوس هند نیز از جمله عواملی است که در طول تاریخ راهگشای نفوذ در شرق و غرب بوده در ضمن ، تنوع اقلیمی کشور به گونه ای است که طبیعتی مکمل در سراسر ایران ایجاد کرده است . این موقعیت انحصاری ایران باعث شده که در طور تاریخ مورد تعرض مهاجمان همسایه در طول مرزهای شرقی و غربی خود باشد، لذا روحیات گریز از بیگانان و آمادگی برای مبارزه علیه دشمن، جزو خصلت های قومی و ملی ایرانیان در آمده است ، افسانه های قدیم ایرانی و نیز ادبیات کهن ما انباشته از روایاتی است که دشمنی با هر بیگانه را طبیعی شمرده و مبارزه با آنها را امری مسلم و موجه قلمداد می کند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در نقشه ۳-۵ جغرافیای طبیعی از جمله استانها وشهرها ،رودخانه ها و دریا و دریاچه ها ی ایران و دیگر کشورهای غرب آسیا به وضوح نمایان است
شکل۳ -۵:نقشه جغرافیای طبیعی ایران و غرب آسیا
منبع:http://p30download.com
۳-۳-۲- ژئوکالچر ایران و تاثیر آن در منطقه(ژئوپلیتیک فرهنگی) :
ژئوپلیتیک فرهنگی را امانوئل والرشتاین جامعه­شناس مارکیست امریکایی مطرح­ نموده است ، از نظر وی ژئوکالچر مفهومی است که بر تحمیل الگوهای فرهنگی از سوی قدرت­های مرکز بر کشورهای پیرامون و نیمه پیرامون تاکید دارد . ایران به دلیل همگونی های فرهنگی اعم از زبانی و دینی ( مذهبی ) با کشورهای همجوار مستقر در چهار سوی خود از جایگاه ویژه ای برخوردار است که نقش به سزائی در تاثیر گذاری متقابل ایران و این کشورها بر هم دارد . بسیاری از کشورهای مستقل امروزی مانند عراق ، افغانستان ، بخشی از قفقاز جنوبی و آسیای میانه جزئی از ایران بزرگ بوده اند ، شهرت نام ها یی مانند سمرقند ، بخارا ، خوارزم ، خجند و … در ادبیان کهن فارسی نشان دهنده عمق ارتباط ایران فعلی با مناطقی است که روزی به نام ایران از آنها یاد می شده است ، اگر چه این مناطق امروز ایران نامیده نمی شوند ولی این تغییر نام ها چیزی را عوض نمی کند ، چرا که تاریخ مشترک نقطه اتصال نسل های بشری است و تاریخ ، تمدن و فرهنگ مشترک ما با کشورهای همجواز نیز نقطه اتصالی است که می تواند در همگرائی های نوین ما تاثیر عمیق داشته باشد . شایان ذکر است شرایط جغرافیایی ایران زمینه ساز تمدن های متعددی بوده و این خصیصه به طور مشابه در تمامی ادوار عمر ملت ایران مجال ظهور و بروز پیدا کرده است. درضمن غنای معدنی و گیاهی ایران و تنوع شرایط مختلف اقلیمی آن واسطه ای بوده تا تمدن های متفاوت از هر کجا که منشا می گرفتند، بتوانند با حال و هوای مردم و مملکت سازگار شوند و مجال ماندگاری ، تحول ، تغییر و حتی تکامل بیشتری بیابند. علاوه بر تاریخ مشترک ، ادبیات مشترک ، زبان مشترک و تمدن مشترک ، دین مشترک کشورهای منطقه ، مهمترین پارامتری است که می تواند مسیر همگرائی کشورها را هموار نماید ، امروزه ایران یکی از مهم­ترین کشورهای مسلمان جهان به شمار می آید که با همین پشتوانه ایدئولوژی طی سه دهه گذشته به مقابله با ژئوپولیتیک کمونیستی و سرمایه­داری شرق و غرب بر آمده و تاثیری قوی بر کشورهای منطقه و مسلمان داشته است .
۳-۳-۳- ژئواکونومی ایران و نقش آن در منطقه :
در قرن بیست­ویکم پدیده­ ژئوپلیتیک اقتصادی ­به­ جای سیاست های نظامی مورد تأکید قرار گرفته است ، ایران نیز به دلیل قرار گرفتن در مرکز چند منطقه غنی منابع طبیعی شامل دریای خزر ، منطقه­ آسیایی مرکزی ، قفقاز و خلیج فارس از اهمیت خاص ژئواکونومی برخوردار است که از این اهرم در راستای سیاست منطقه گرائی خود می تواند بیشترین استفاده را ببرد . یکی از این منابع نفت است که از نیمه دوم قرن بیستم در کانون منازعات و تحولات جهانی و منطقه‌ای قرار گرفته است . درواقع از آنجا که نفت و فرآورده‌های آن مبنای توسعه صنعتی کشورهای قدرتمند جهان می باشد ، دسترسی به آن تضمین کننده تداوم جریان توسعه و قدرت است . در شرایط کنونی و دستکم تا دو دهه دیگر نیز موتور محرکه اقتصاد صنعتی غرب از نفت ارتزاق می‌کند. به عبارت دیگر، نفت و فرآورده‌های نفتی آن،‌ امروزه بیش از ۶۵ درصد احتیاجات دنیای صنعتی را تأمین می‌کنند. به همین دلیل است که قدرت‌های بزرگ جهانی همواره با بهره‌گیری از ابزارهای مختلف، تلاش کرده‌اند ذخایر نفت و ساز و کار و مبادله آن را در بازارهای جهانی تحت کنترل خود درآورند و یا دستکم بر آن تأثیر بگذارند. درباره ذخایر نفت منطقه خاورمیانه برآوردهای مختلفی صورت گرفته است. از جمله طبق برآوردی که شرکت بریتیش پترولیوم انجام داده، بین میزان ذخایر نفت خام خاورمیانه که قسمت اعظم آن متعلق به کشورهای حوزه خلیج فارس است در مقایسه با سایر مناطق، تفاوت چشمگیری وجود دارد و از ۱۲۰۸ میلیارد بشکه ذخایر شناخته شده نفت خام جهان ، خاورمیانه به تنهایی ۷/۷۴۲ میلیارد بشکه از ذخایر کل جهان را به خود اختصاص داده است . همچنین بر طبق برآورد همین شرکت، میزان ذخایر گازی منطقه خاورمیانه ۵/۴۰ درصد ذخایر گازی جهان را تشکیل می‌دهد که ایران، با ۹۷۴تریلیون فوت مکعب، دومین، ذخایر گازی جهان را بعد از روسیه در اختیار دارد. جمهوری اسلامی ایران نیز با برخورداری از ذخایر عظیم نفت و گاز در جهان و با داشتن تجربه طولانی در حوزه انرژی و موقعیت جغرافیایی مناسب با در اختیار داشتن ۱۳۷ میلیارد بشکه (۱۲ درصد) ذخایر اثبات شده نفت جهان و ۹۷۴ تریلیون فوت مکعب از ذخایر گازی جهان جایگاه ویژه‌ای در زمینه تأمین انرژی دنیا دارد، شایان ذکر است بهره گیری از این موقعیت در معادلات سیاسی بین الملل می تواند در اتقاء جایگاه ایران بسیار تاثیر گذار باشد .
در تصویر فوق همان طور که پیداست مسیرهای اصلی حمل و نقل دریایی و زمینی در منطقه غرب آسیا مشخص شده که اهمیت ژئو اکونومی منطقه را نشان می دهد.
شکل۳-۶: مسیرهای اصلی حمل و نقل دریایی و زمین
منبع:http://www.mashreghnews.ir
نمودار۳-۱: تولیدات نفتی جهان
منبع:http://www.mashreghnews.ir
نمودار۳-۲:منابع تامین کننده انرژی جهان
منبع: http://tnews.ir/news
نمودار۳-۳:الگوی مصرف انرژی های اولیه در مناطق مختلف
منبع:hassantash.blogfa.com
۳-۳-۴- جایگاه هیرو پولیتیک:
این جایگاه ناشی از نقش آب و رودخانه­ هاست که می ­تواند نقش مثبت و منفی در روابط بین کشورها ایجاد کند و ایران نیز اگر چه نسبت به میانگین جهانی بارش درسطح پائینی قرار دارد ولی نسبت به کشور های حوزه غرب آسیا از جایگاه مطلوبی برخوردار است . آب حیاتی ترین منبع طبیعی است که منطقه را تحت تأثیر قرار داده است. این ماده استراتژیک از یک سو عامل تنش و واگرایی است و از سوی دیگر می‌تواند مبنایی برای همکاری و تفاهم متقابل باشد از آنجا که حدود ۸۰ درصد از زمین‌های خاورمیانه به علت نزولات ناچیز جوی خشک است، آب به عنوان یکی از عوامل اصلی تأثیرگذار بر دوستی‌ها و خصومت‌ها و ماجراجویی‌ها، همواره مطرح بوده است. در هرحال بسیاری از کشورهای خاورمیانه به دلیل رشد جمعیت و منابع ثابت آبی دچار کمبود آب هستند و به زعم کارشناسان، در آینده درگیری‌هایی بر سر منابع آب در میان کشورهای منطقه غرب آسیا از احتمالات جدی است . پیش‌بینی می‌شود کمبود آب در ۳۰ سال آینده به میزانی باشد که حتی آب آشامیدنی شهروندان و نیازهای صنعتی و تجاری آنان نیز تأمین نشود. افزایش جمعیت در خاورمیانه و نیاز به غذا، بهداشت و سایر نیازمندی‌های شهری و صنعتی، این نگرانی را تشدید می‌کند. همانگونه که ایران با مهار آب های سطحی می تواند در تامین نیاز کشورهای جنوبی خود تاثیر گذار باشد ، می تواند با دریافت آب از حوزه های شمالی شامل آسیای میانه و قفقاز ضمن تامین نیاز های خود به عنوان پلی در انتقال این ماده حیاتی به کشورهای جنوبی و غربی مانند عراق و عربستان و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس عمل نماید .
۳-۷- نقشه رودخانه های منطقه

منبع:geo-graphy.persianblog.ir
۳-۴- عوامل اجتماعی
۳-۴-۱-قومیّت
اصطلاح قومیّت به گروهی اشاره دارد که با ویژگیهای بنیادی از قبیل زبان، آداب و رسوم و میراث تاریخی، از سایر گروه های اجتماعی که دارای پیوستگی و همبستگی نژادی هستند، متمایزند.
«ویکتور کوزلف» قوم شناس شهیر می گوید: «قوم یا همبودی قومی، یک سازمان اجتماعی شکل یافته ای است که در پهنه سرزمین معین قرار دارد و مردمی را که در طول تاریخ با هم پیوندهای اقتصادی، فرهنگی، خویشاوندی و … برقرار کرده اند، تحت پوشش قرار می دهد.» (دژم خوی،۱۳۸۰)
قومیّت هم دارای مؤلفه های ذهنی(Subjective) و هم عینی(Objective) است که عبارتند از: علاقه و آگاهی ذهنی از هویت، تعلق، منافع مشترک و علائق مشترک و اشتراکات عینی فرهنگی در زبان، پیشینه تاریخی، دین و سرزمین مشترک(Milton Esman) الکساندر، قومیّت را اینگونه تعریف می کند: «ویژگیهای اولیه واقعی یا تصویری که باعث پیوند یافتن گروهی از افراد به دلیل وجود نژاد، مذهب و ریشه ملّی(National orgin) مشترک، به اضافه زبان و یا خصوصیات فرهنگی مشترک دیگر می گردد که ناشی از سرزمین آبا اجدادی مشترک می باشد.»
به عقیده گرینورد «قومیّت بخشی از فرهنگ، گروهی افراد می باشد که بیانگر منشا و ویژگی های آن گروه است. بنابراین باعث تفکیک آن گروه از سایر گروه های موجود در واحد های سیاسی بزرگ می شود»(Greenwood)
برخی شاخصهای«خود آگاهی قومی» «زبان مادری» «سرزمین نیاکانی» یا زادگاه و «ویژگیهای روانی- فرهنگی» و «شیوه زیستن» می دانند.(رمضان زاده،۱۳۷۶)
۳-۴-۲- ساختار قومی و توزیع فضایی جمعیت در ایران
ایران به جهت قرار گرفتن در گذرگاه مهاجرتهای تاریخی ترکیب قومیّتهای مختلف در بافت جمعیتی خود مواجه است که به تناسب پیشینه تاریخی و تحولات سیاسی و اجتماعی در گستره سرزمین توزیع و مستقر شده اند مهاجرتهای تاریخی بین سه قاره آفریقا، اروپا و آسیا به سکونت اقوام مختلف و در هم آمیختگی نژادی و پیدایش اقوام Polygenis انجامیده است.
موقعیت جغرافیایی ایران و یورش اقوام کوچ نشین با زبان ها و ادیان مختلف در طول سه هزارسال گذشته، منجر به استقرار سه خانواده زبانی آریایی، سامی(عربی،عبری،آسوری) و اورال آلتای(ترکی ،مغولی) و نیز ادیانی چون زرتشتی، یهودی، مسیحی و اسلام در ایران شده است.
فردریک هوسه(Fredric Houssay) با توقف ۱۸ ماهه در ایران بر اساس اندازه گیریهای آنتروپومتری Anthropometry اقوام ایرانی را در شش گروه نژادی بشرح زیر قرار داده است:
۱- گروه آریایی
۲- گروه مغولی

دانای کل نامحدود
دانای کل محدود
دانای کل بی‏طرف
۴-زاویه دید بدون راوی
۵-زاویه دید متغیر
۱-زاویه دید اول شخص
هرگاه داستان از قول یکی از شخصیت‏های داستان روایت شود، آن داستان دارای زاویه دید اوّل شخص است. این شخصیت ممکن است در تمام کنش‏ها و حوادث داستان نقش اصلی و اساسی داشته باشد. به بیان دیگر، گویی شخصی حوادثی را که برایش اتفاق افتاده، نقل قول می‏کند و ممکن است شخصیت فرعی باشد. یعنی همراه و در کنار شخصیت اصلی قرار بگیرد، حوادثی را که برای قهرمان داستان اتفاق افتاده روایت کند و خودش نقش اساسی در کنش‏های داستان نداشته باشد و یا ممکن است به عنوان یک شخص شاهد باشد و آن‏چه را که دید، روایت کند، بدون این‏که هیچ نقشی در آن حوادث داشته باشد، مثل کسی که شاهد صحنه تصادف یا قتل بوده است. «زاویه دید اوّل شخص گسترده‏ی تقریباً نامکشوف و غریبی را پیش روی نویسنده و خواننده می‏گشاید همانا اشخاص یا وجه خاص و شخصی شخص است» (مندنی‏پور، ۱۳۸۳: ۱۰۵).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-زاویه دید دوم شخص
هنگامی که داستان با ضمیر« تو» روایت شود، زاویه دید داستان دوم شخص است. نویسنده با لحن خطابی داستان را نقل می‏کند و انگار که خواننده را به جای یکی از شخصیت‏های داستان قرار می‏دهد و از این طریق او را وادار به کنش و عمل می‏کند.
گاهی داستان دیدگاه دوم شخص دارد؛ یعنی داستان با زاویه دید دوم شخص روایت می‏شود و ضمیر «تو» دراین شیوه غالب است.
به نظر بوتور «هرگاه بخواهیم پیشرفت واقعی آگاهی، خود تولّد زبان، یا تولید نوعی زبان را توصیف کنیم، همانا ضمیر دوم شخص مؤثرترین ضمیر خواهد بود» (بوتور، ۱۳۷۹: ۱۰۵).
در دیدگاه ]دوم شخص[ به نحوی روان شناختی و اساطیری است. همزاد گونه‏ای، از درون کسی لحظه‏به لحظه خبر می‏دهد. گفتار یک سویه‏ی همزاد و نیمه‏ی شخص.
«در دیدگاه دوم شخص راوی ظاهراً مخاطب است و نویسنده با بهره گرفتن از لحن خطابی، گویی خواننده را واداشته تا به جای یکی از شخصیت‏های داستان- که اغلب شخصیت اصلی است- داستان را روایت کند» (مستور، ۱۳۷۹: ۲۰).
۳-زاویه دید سوم شخص
در این شیوه داستان به صیغه‏ی سوم شخص روایت می‏شود. در این شیوه ضمیر «او»، «آن‏ها» با نام اشخاص غایب است و روایت با این ضمایر بیان می‏شود. راوی نیز با ضمیر سوم شخص، شخصیت‏های داستانش رجوع می‏کند. «کافکا» با شیفتگی یادآور شده است که زمانی به ادبیات رسیده است که توانسته «او» را جانشین«من» کند. پیداست که این تغییر تنها تغییری در شکل و کاربرد ضمیر نیست، بلکه بیانگر استحاله است که تا رخ ندهد به تعبیر او اثر ادبی کامل نمی‏شود، یا پدید نمی‏آید» (میرعابدینی، ۱۳۷۷: ۱۳۷۵).
«این شیوه، یک شیوه روایتی تمام نماست که طیف وسیعی و متنوعی از نویسندگان را در برمی‏گیرد. نویسندگان بسیاری توانسته‏اند از امکانات نامحدود این شیوه استفاده کنند. «این شیوه هم در خدمت پیامبرانی مثل داستایوسکی بوده است و هم در خدمت بینش متفاوت نویسندگانی مثل «جرج الیوت» در زمره‏ی حکیمان هستند» (آلوت، ۱۳۸۰: ۴۵).
*زاویه دید سوم شخص نامحدود
راوی داستان همه‏چیزدان است و با این که دیده نمی‏شود، در همه جای داستان حضور دارد و همه‏ی داستان از زاویه دید او و به انتخاب او روایت می‏شود.
*زاویه دید سوم شخص محدود
داستان با ضمیر روایتگر «او» از دید یک شخصیت روایت می‏شود. یعنی به جای آن‏که راوی از همه‏چیز و همه‏کس خبر دهد و در میان شخصیت‏ها حرکت کند، خود را به یک شخصیت محدود می‏سازد و تمام داستان را از منظر چشم او روایت می‏کند.
*زاویه دید سوم شخص عینی (نمایشی)
در این شیوه داستان به شکل گزارش نقل می‏شود. راوی هرچه را که می‏بیند بدون اظهار نظر یا قضاوت بدون کم و کاست به خواننده گزارش می‏دهد. درست مثل یک تئاتر یا صحنه‏ی نمایش که بیننده رفتار و حرکات بازیگران را می‏بیند گفت‏وگوهایشان را می‏شنود و خود به قضاوت و اظهار نظر می‏پردازد، خواننده نیز با خواندن گفت‏وگوها رفتار و کنش شخصیت‏ها به درک شخصی می‏رسد و بدون دخالت راوی به قضاوت و اظهار نظر می‏پردازد.
۴-زاویه دید بدون راوی
هنگامی که داستان توسط نویسنده روایت شود زاویه دید داستان «بدون راوی» است، زیرا داستان از ذهن هیچ راوی نمی‏گذرد. قالب این‏گونه داستان‏ها بیشتر براساس گفت‏وگو بدون هیچ توضیح اضافه‏ای (حتی به اندازه‏ی یک جمله) میان آن‏هاست و یادداشت‏های روزانه و نامه‏نگاری است.
۵-زاویه دید متغیر یا مختلط (چندگانه)
گاهی نویسنده داستان را از چند دیدگاه و زاویه نقل می‏کند و از این طریق وسعت دید خواننده را افزایش می‏دهد، مثلاً ممکن است داستان را با زاویه دید سوم شخص شروع کند. سپس با چرخش فضایی به اول شخص برگرداند و ادامه روایت داستان را به دست اول شخص بسپارد یا برعکس، حتی ممکن است از همه‏ی انواع زاویه دیدهای شخص به فراخور روند داستان استفاده نماید به‏طوری که در داستان‏های مدرنیسم و پست مدرنیسم دیده می‏شود. داستان‏هایی را که به این شکل نوشته می‏شوند. نمی‏توان محدود به یک زاویه دید کرد و به همین دلیل زاویه دید این داستان‏ها «متغیر»، «چندگانه» یا «مختلط» می‏نامند.
۲-۲-۶٫ توصیف
توصیف را ارائه‌ چشم‌انداز ساکتی از جهان داستان،‌ تعریف کرده‌اند. نویسنده با توصیف به خواننده می‌گوید که در جهان داستان چه چیزهایی است.
توصیف ارائه تصویر ساکن از دنیای بیرون، توصیف خوانده می‌شود. در توصیف با واقعه (رخداد) مواجه نیستم؛ درنتیجه بحث از فشردگی یا عدم‌فشردگی معنی ندارد. دنیای ساکن بیرون، یا تصویر ساکن دنیای بیرون، آن بخش از داستان است که کنش یا گفتاری در آن اتفاق نمی‌افتد. نکته: هر عنصری که نقش در پیشبرد و بسط فرایند داستان ندارد، باید حذف شود. در این‌جا خودبه‌خود بحث عمل داستانی و محل فیزیکی پیش می‌آید. عمل داستانی، حرکت پیشرفت ماجرا در مسیر برآورده شدن اهداف است. این حرکت، بر دوش عناصر و اجرای داستان است. عناصر و اجزای داستان با این‌که در عمل داستانی شرکت دارند، اما ممکن است خود با حرکت و عملی ظاهری و فیزیکی همراه نباشند و یا به‌عکس. توصیف عینی، بدون دخالت بینش و حالات و تأثیرات روحی نویسنده‌است، اما توصیف اکسپرسیونیستی توصیفی است که شرایط روحی و ذهنی نویسنده در آن دخالت می‌کند. در توصیف عینی، موصوف بی‌واسطه به ذهن خواننده منتقل می‌شود و در توصیف اکسپرسیونیستی با واسطه ذهن نویسنده در ذهن خواننده جای می‌گیرد.
توصیف سرعت انتقال اطلاعات حرکتی را کم میکند و همین عمل باعث میشود حوصله خواننده سر برود. در واقع ما توسط کلمات یک تصویر را بیان میکنیم و خواننده بوسیله این کلمات تصویری را که ما خلق کرده‏ایم می بیند.بنابراین باید گفت توصیف یکی از عناصر داستان نیست بلکه جوهره آن است.در واقع تصاویر ذهنی است که به خوانندگان اجازه میدهد داستانی را به طور کامل احساس کنند.
۲-۲-۶-۱٫ توصیف صحنه و صحنه‏پردازی
زمان و مکانی را که در آن عمل داستانی صورت می‏گیرد، صحنه می‏گویند‏. این «صحنه » ممکن است در هر داستان متفاوت باشد و عملکرد جداگانه‏ای داشته باشد و هر نویسنده‏ای صحنه را برای منظور خاصی به کار گرفته باشد‏. بعضی از نویسندگان در استفاده از صحنه، مقصود و منظور خاصی را دنبال می‏کنند و بعضی نه.
به هر حال، امروزه نویسندگان به صحنه و صحنه پردازی، بیشتر اهمیت می‏دهند و نسبت به آن توجه خاصی دارند؛ زیرا که جامعه شناسی معاصر، تاکید بسیاری بر محیط زیستی انسان دارد. بنابراین نویسندگان بزرگ امروزه به تأثیر محیط، بر شخصیت‏های داستان توجه بسیار دارند؛ زیرا داستان حتما باید در جایی اتفاق بیفتد و در زمانی به وقوع بپیوندد‏. از این نظر، کاربرد درست صحنه بر اعتبار و قابل قبول بودن داستان می‏افزاید‏. هر نویسنده به خوبی می‏داند که برای باور داشت داستانش، مکان و زمان وقوع آن را باید طبیعی و واقعی تصویر کند تا حقیقت مانندی داستانش تحقق پذیرد‏. به همین دلیل است که حتی در داستان‏های خیال و وهم (مافوق طبیعی، سورئالیستی و نمادگرایانه) و داستان‏های صحنه داستان بر زمینه واقعی و قابل قبولی جریان دارد (صادقی، ۱۳۹۲: ۴۴۷- ۴۲۹).
پس صحنه باید:
الف)محملی برای حضور شخصیت‏ها فراهم کند.‏
ب) حال و هوایی مناسب به داستان ببخشد‏.
ج) محیطی موثر بر رفتار و کردار شخصیت ها به وجود آورد.
صحنه می‏تواند متضمن معنایی عمیق و نمادین باشد، مثلاً صحنه رعد و برق و توفان پشت پنجره در یک داستان، می‏تواند نمادی باشد برای درون متلاطم شخصیت، علاوه بر این موارد، اشاره دقیق مصطفی مستور درباره خاصیت و کارکرد صحنه درخور اشاره است: تصویری که کلمات ارائه می‏دهند -هر قدر هم دقیق و با شرح جزییات توام باشد- می‏تواند به تعداد مخاطبان متکثر باشد. در واقع هر خواننده یا شنونده داستان، با تصور دیگری از صحنه‏های داستان متفاوت است. این ویژگی به ماهیت تصویرسازی و تداعی‏گری ذهن انسان‏ها مربوط می‏شود. وقتی در داستانی گفته می‏شود: آشپزخانه، تعداد آشپزخانه‏هایی که در ذهن مخاطبان تصویر می‏شود، به تعداد خود آن‏هاست، در حالی که وقتی در سینما آشپزخانه‏ای نشان داده می‏شود، بیننده نمی‏تواند تصور دیگری از آشپزخانه در ذهن خود بسازد. این ویژگی با هر قدر توصیف و شرح، از داستان زدودنی نیست. این خصوصیت به هنر داستان، گونه‏ای سیّالیّت در تصویرسازی می‏دهد و سبب می‏شود تا خوانندگان موقعیت‏های داستان را چنان در ذهن تصویر کنند که ترکیبی باشد از آنچه در داستان گزارش شده و پیش زمینه فکری خودشان. این نکته عامل مهمی است در قرابت فضای ذهنی خواننده و موقعیت‏های داستانی. در واقع ادراک خواننده از صحنه داستان در تعاملی میان ذهن او و توصیف نویسنده شکل می‏گیرد (مستور، ۱۳۸۴: ۴۶-۴۷).
۲-۲-۶-۱-۱٫ وظایف صحنه
۱- محلی برای زندگی شخصیت‏ها و وقایع داستان. داستان باید در زمان و مکان معینی اتفاق بیفتد. تا بتوان توجیهی برای رفتار شخصیت‏ها پیدا کرد. مثال خوبی برای معین بودن زمان و مکان در داستان، مسخ کافکا است. کافکا در مسخ تمام اتاق‏ها، زاویه‏ها و سوراخ موش‏های خانه را توصیف می‏کند(البته در طول داستان).
۲- ایجاد فضا و رنگ یا حال و هوای داستان‏: صحنه می‏تواند به داستان حال و هوای شاد، غمگین، پوچ، خفقان آور و … بدهد به طوری‏که خواننده به محض ورود به داستان آن را حس کند. حال و هوای خفقان‏آور مثل داستان بوف کور، فانتزی در داستان‏های فانتزی، عاشقانه مثل بربادرفته مارگارت میچل و …
۳- می‏تواند بر نیتجه داستان تأثیر بگذارد. مثل داستان گیله مرد که فضای عصبی‏کننده بر شخصیت‏ها تأثیر می‏گذارد و باعث می‏شود یکیشان دیگری را بکشد. یا فضای پر از شکی که باعث شده راوی در بوف کور همسرش یا همان زن اثیری خودش را کور کند و بکشد.
۲-۲-۶-۱-۲٫ اجزای صحنه
۱- محل جغرافیایی داستان
۲- کار و حرفه شخصیت ها و راه و روش زندگیشان
۳- زمان، فصل و دوره داستان.
۴- محیط کلی و عمومی شخصیت‏ها: پس زمینه محیطی که داستان در آن اتفاق می‏افتد. مثل محیط مذهبی، فرهنگی، مقتضیات فکری، خلقی، عاطفی. می‏تواند پس زمینه یک کشور، یک خانواده و یا یک قوم و عشیره باشد.
چند نکته دیگر :
۱- توصیف صحنه در داستان مدرن جزئی از عناصر داستان شده و نباید به گونه‏ای باشد که با حذف آن در داستان هیچ اتفاقی نیفتد.
۲- از وسط صحنه شروع کند. یعنی خواننده را به وسط داستان پرت کنید تا با صحنه خو بگیرد.
۳- میتوانید از شوک هم استفاده کنید. اما تعداد شوک‏ها باید کم باشد تا از تأثیرش در داستان کم نشود.
۴- معمولاً داستان کوتاه در یک صحنه اتفاق می‏افتد. و توصیه می‏شود از تعدد صحنه در داستان کوتاه استفاده نشود.

برون‌گرایی

مدل قراردادی خاص

انتصابات

رفتار مدیران

کارراهه شغلی و چرخش شغلی

نیاز سنجی آموزش پرسنل

امنیت شغلی

فرایند توسعه در میان فانکشن های منابع‌انسانی یکی از مهم‌ترین و در عین حال گسترده ترین مفاهیم می‌باشد. این فرایند شامل مجموعه فعالیت‌هایی است که پیشرفت فردی و سازمانی افراد را موجب می‌شود. بخش قابل توجهی از این فعالیت‌ها آموزش مهارت و دانش مورد یک فرد در محل کار است. بخش دیگر مجموعه تمهیدات سازمان برای بهبود شرایط کار و زندگی پرسنل است.

در مبحث آموزش می‌توان چند دسته عمومی دانش و مهارت تشخیص داد. لازم است که همه پرسنل یک سازمان دیدگاه جامعی نسبت به طبقه مشتریان بانک داشته باشند. این شناخت به عملکرد درست در قبال مشتریان کمک می‌کند. همچنین شناخت بانک، خواستگاه‌ها، ارزش‌ها، رویه‌ها و خدمات ویژه آن منجر به صحت درخدمت رسانی به مشتریان می‌شود. اگر چه برخی مهارت‌های ارتباطی از اجزای شخصیتی افراد است اما قدرت آموزش، تکرار و یادآوری را نمی توان انکار کرد. بنابراین آموزش مهارت‌های ارتباطی، اصول بازاریابی و اصول تعامل موثر با مشتری نیز باید در مجموعه آموز شهای مورد نیاز پرسنل در ارتباط با مشتری قرار گیرد.
در بخش تمهیدات سازمانی، ساماندهی پیشرفت شغلی افراد به عنوان یکی از مهم‌ترین مطالبات کارمندی از یکسو و انگیزه بخش ترین جز شغل افراد از سوی دیگر باید در دستور کار قرار گرفته و در راستای مشتری ‌مداری تعریف شود.
فرایند های اصلی: جبران خدمت
فرایند جبران خدمت یا به عبارت دیگر حقوق و مزایا نیز یکی از فانکشن های منابع‌انسانی است که دیدگاه‌های مصاحبه‌شوندگان به شرح زیر جمع‌بندی شد.
یکی از افراد مورد مصاحبه که در بخش جبران خدمت یکی از بانک‌های خصوصی- تجاری فعالیت می‌کند. در مورد جبران خدمت میگوید” پرداخت باید معیارهای رضایت مشتری درش دیده شود. پس باید بخشی از پرداخت به رضایت مشتری مرتبط باشد. همچنین تیم ورک نیز در رضایت مشتری موثر است. چون خدمت می‌تواند توسط شخص و یا گروه انجام شود. پس باید یک سری شاخص های مرتبط با گروه و مرتبط با فرد داشته باشیم تا ضمانت ارائه خدمات باشد. تضمین تحویل درست نیز باید به عنوان شاخص درنظر گرفته شود تا خروجی درست حاصل شود. در جبران خدمات چون اهمیت شغل کمتر از شاغل می‌شود برعکس سیستم‌های قدیمی. باید امتیازهای جبران خدمات به سمت امتیازهای مرتبط با شاغل حرکت کند. تا مدل‌های شایستگی مشاغل در ارتباط با مشتری سنجیده شود تا در ارزیابی عملکرد لحاظ شود. بسیار مهم است. پس حتما باید شایستگی محور و منبع محور(بارنی) عمل کنیم تا کارمندان باید.”.
جدول ۷: کدهای باز مستخرج در مورد فرآیندهای اصلی: جبران خدمت

کدهای نهایی

کدهای مستخرج

کدهای مستخرج

احساس هر فرد از جایگاه خود

احساس هر فرد از جایگاه خود
ایجاد غرور در افراد
تقویت رفتار
زمان برای تشخیص ادمها
تحت تاثیر معیارهای رضایت مشتری
تضمین تحویل درست
تیم ورک
مدل‌های شایستگی مشاغل
شایستگی محور و منبع محور
پاداش بجای حقوق
پرداخت مبتنی بر عملکرد
ارزیابی عملکرد
وصل پرداخت به رفتار

تشخیص اینکه نیاز هست چه کاری انجام شود،
انجام اقدامات حمایتی در ازای تلاش­ های صورت گرفته،
تشخیص دادن پیروانی که عملکرد خوبی داشته و اهداف مورد توافق را تحقق می بخشند،
پیگیری کردن جهت حصول اطمینان از اینکه اهداف مورد توافق به­ طور رضایت­بخشی محقق شده ­اند،
سازماندهی برای فراهم کردن منابع مورد نیاز پیروانی که اهداف موردنظر را محقق کرده ­اند (Kirkbride, 2006).

۲-۱-۱۱-۲ مدیریت بر مبنای استثناء فعال
که دربرگیرنده­ی مداخله­ی رهبر در کار پیروان پیش از آنکه امور مشکل­ساز شوند (Horwitz et al, 2008) در مدیریت برمبنای استثنای فعال رهبر با نظارت مستمر بر رفتار پیروان، تمامی انحراف از استانداردها، اشتباهات و خطاهای پیروان را در انجام وظایف کنترل کرده و در صورت لزوم اقدامات اصلاحی را انجام می­دهد (Bass & Riggio, 2006).
به­ طور کلی شاخص­ های کلیدی مدیریت برمبنای استثناء فعال عبارتند از:
سازمان­دهی برای آگاه شدن از اشتباهاتی که ممکن است رخ دهد،
توجه زیاد به اشتباهات و انحرافات،
آماده و گوش به زنگ بودن در خصوص انحراف از قوانین و
آموزش پیروان در خصوص نحوه­ اصلاح اشتباهات (Kirkbride, 2006).
۳-۱-۱۱-۲ مدیریت برمبنای استثناء منفعل
در این حالت رهبر تنها در زمانی به مداخله می ­پردازد که کارها با مشکل مواجه شده باشد (Horwitz, 2008:3-4). رهبر منتظر می­ماند تا انحراف­ها، اشتباهات و خطاها رخ دهند سپس اقدام به اصلاح می­ کند (Bass & Riggio, 2006). در واقع رهبر تنها در زمان بروز مشکل وارد عمل می­ شود تا مسائل حاد و وخیم نشوند (Horwitz et al, 2008).
شاخص­ های کلیدی مدیریت مبتنی بر استثناء منفعل:
اقدام نکردن مگر در صورت بروز مشکل،
اجتناب از تغییرات غیرضروری،
انجام اقدامات اصلاحی زمانی که اشتباهات رخ می­ دهند،
صرف انرژی زیاد برای نگهداری از وضع موجود و
حل مشکلات و از سرگرفتن دوباره­ی کارها (Kirkbride, 2006).
رهبری عدم مداخله­گر
طبق نظر برنارد باس^[۱۷۲]، رهبر عدم مداخله­گر از نقش فعال رهبری خودداری نموده و در طیف رهبری، جزء غیرفعال­ترین نوع رهبری به­شمار می­رود (Horwitz et al, 2008).
یوکل^[۱۷۳] (۲۰۱۰) رهبری عدم مداخله­گر را فقدان رهبری اثربخش تعریف می­ کند (Bagler et al, 2013).
سبک عدم مداخله در واقع به معنای عدم رهبری است. در این سبک رهبران از انجام وظایف رهبری خویش امتناع ورزیده و وظایف خود را به­ طور تمام و کمال به پیروان تفویض می­نمایند. آن ها با این فکر و ذهنیت نادرست که تفویض اختیار موجب سلب مسئولیت می­ شود، در مقابل اشتباهات زیردستان خود را مبری دانسته و تمام عواقب ناگوار تصمیمات را متوجه آنان می­نمایند. این رهبران هیچ نوع حمایتی از پیروان خویش به­عمل نمی­آورند، که این امر باعث می­ شود سطح رضایتمندی و انگیزش کارکنان به شدت کاهش یافته و به ایجاد و افزایش میزان بیگانگی شغلی در بین کارکنان دامن زده شود (الوداری، ۱۳۸۹).
شاخص­ های کلیدی سبک رهبری عدم مداخله­گر عبارتند از:
اجتناب کردن از تصمیم ­گیری،
واگذار کردن مسئولیت ­ها،
اجتناب از جانبداری در مجادلات و
نشان دادن بی­علاقگی نسبت به امور جاری (Kirkbride, 2006).
۱۳-۲ رهبری و مدیریت دانش
اجرای موفقیت­آمیز مدیریت دانش مستلزم تعهد و رهبری آشکار مدیریت عالی در سرتاسر تلاش­ های مدیریت دانش است. یعنی، نوعی تغییر پارادایمی در فلسفه­ی مدیریت عالی مورد نیاز است. مدیریت باید به جای اصرار بر کنترل کارکنان بر تعهد، قابلیت اطمینان و اعتماد به آنان تأکید کند (Oliver & Kandadi, 2006).
اَمبیل^[۱۷۴] (۱۹۹۹و ۱۹۹۶) این ایده را مطرح می­ کند که وظیفه­ی اولیه­ رهبران ایجاد جو و محیطی مطلوب است که هر یک از اعضای سازمان بتوانند در آن ایده­های جدید خلق کنند، دانش را توسعه دهند و به روز کنند. ابتکارات را عملی کنند و عملکرد شرکت را بهبود دهند، به نحوی که ارتباط منظم بین رهبران و کارکنان می ­تواند به وسیله­ اکتساب دانش تسریع شود (Girdauskiene & savaneviciene, 2012).
چالش اکثر رهبران ایجاد نوعی ظرفیت در دیگران از طریق ایجاد فضایی است که در آن، خلق و تسهیم دانش تشویق می­ شود. اشخاص در طی فرایند خلق دانش از طریق تجارب و تصورات شخصی­شان، دانش و ایده­های جدید ایجاد می­ کنند. این دانش­ها را می­توان در تیم با دیگران تسهیم نمود. رهبران از طریق ایجاد جوی که پذیرای ایده­های جدید است کارکنان را به تسهیم ایده­هایشان تشویق می­ کنند. کارکنان در زمانی که توسط مدیران قدردانی شوند، یا در شرایطی که تسهیم دانش بخشی از فرایند ارزشیابی عملکردشان باشد یا در زمانی که پاداش­های مالی و غیرمالی جهت تسهیم برای آن ها تدارک دیده شود با احتمال بیشتری به تسهیم دانش ترغیب می­شوند (Heibler, 1996).
پیکرینگ و ماتسون^[۱۷۵] (۱۹۹۲) پیشنهاد می­ کنند که پارادایم جدید مدیران را به این باور می­رساند که کارکنان می­خواهند بخش مهمی از سازمان باشند، برای انجام خوب کار می­توان به آن ها اعتماد نمود و اینکه آنان توانا، خلاق و نوآور هستند. آن ها معتقدند که سبک رهبری جدید دربردارنده­ی بینش عمیق­تر، مدیریت سطح خرد کمتر، حمایت­گر و کمتر جهت­دهنده، آموزنده و کمتر کنترل­ کننده، تیم­محورتر با تمرکزی برنده- برنده و مسئولیت تیمی بیشتر و فعالیت فردی کمتر است. آن ها بر یادگیری و ارتباط جهت کمک به تعریف چشم­انداز، اهداف، نقش­ها و مسئولیت­های واضح و شفاف رهبری مدیریت عالی تمرکز می­ کنند.
بسیاری از اندیشمندان معتقدند که ابراز خصوصیات رهبری مثبت و سازنده در سطوح مختلف مدیریت، از مهمترین الزامات ایجاد فرهنگ دانشی در سازمان ها است (Oliver & Kandadi, 2006).
طبق نظر داونپورت^[۱۷۶] و همکاران (۱۹۹۸) تعهد و رهبری مدیریت عالی، اساسی­ترین عامل موفقیت پروژه مدیریت دانش است (Heibler, 1996).
پولیتیس^[۱۷۷] (۲۰۰۱) معتقد است که در میان انواع سبک­های مختلف رهبری، سبکی که شامل تعاملات انسانی و تشویق افراد به مشارکت و تصمیم ­گیری است، دارای بیشترین اثر بر مدیریت دانش ،بالاخص فرایند کسب دانش دارد. او مهمترین شاخص­ های رهبری برای کسب دانش را درک مشکلات و ایجاد ارتباطات، ویژگی­های شخصی رهبری، کنترل، مذاکره و قدرت سازماندهی می­داند (Politis, 2001).
وان بارن^[۱۷۸] (۱۹۹۸) حمایت مدیریت ارشد را به­عنوان یکی از مهمترین عوامل برای خلق و تسهیم موفقیت­آمیز دانش در سازمان شناسایی نموده است (Heibler, 1996).
سینگ^[۱۷۹] (۲۰۰۸) در تحقیق خود راجع به نقش رهبری در مدیریت دانش در شرکت­های نرم­افزاری به این نتیجه رسید که سبک­های دستوری و حمایتی رابطه­ منفی معناداری با اقدامات مدیریت دانش داشته و سبک­های مشاوره­ای و تفویضی بیشترین و مثبت­ترین رابطه را با اقدامات مدیریت دانش دارند. (singh,2008)
گوه^[۱۸۰] (۱۹۹۸) خاطر نشان می­ کند که خلق مؤثر دانش بدون توانمندسازی کارکنان و تعهد قوی رهبر به سازمان امکان­ پذیر نمی ­باشد. به زعم وی مدیران عالی می بایست:
دانش کافی داشته باشند.
پیش ­بینی واقع­گرایانه­ای از نتایج مدیریت دانش داشته باشند.
با کارکنان ارتباط داشته باشند.
توانایی هماهنگ­سازی علایق مختلف واحدهای وظیفه ­ای درگیر در فرایند اجرای مدیریت دانش را داشته باشند (ابطحی و خیراندیش، ۱۳۹۰).
کانگاس^[۱۸۱] (۲۰۰۹) در تحقیق خود در صنعت حمل­ونقل با ذکر اینکه اولین قدم و مهم­ترین قدم برای مدیریت دانش و خلق موفق دانش، توجه به افراد است، مهمترین اقدام رهبر را شناسایی نوع فرهنگ مناسب برای پیاده­سازی مدیریت دانش می­داند (Kangas, 2009).
مطالعه­ ای که توسط اندرسون^[۱۸۲] و انجمن کیفیت و بهره­وری آمریکا^[۱۸۳] انجام شد، نشان داد یکی از حیاتی­ترین دلایل عدم توانایی سازمان ها جهت استفاده اثربخش از دانش، فقدان تعهد رهبر عالی برای تسهیم دانش سازمانی است و دلیل دیگر کم بودن الگوهای نقش بود که رفتارهای مطلوب را به نمایش گذارند (Heibler, 1996).
جایا سنگام^[۱۸۴] و همکارانش (۲۰۱۰) نیز به رابطه انواع قدرت رهبری با فرآیندهای مدیریت دانش پرداختند. آن ها دریافتند که قدرت تخصصی و مبتنی بر دانش، اثر مثبتی بر کسب و توزیع دانش داشته و قدرت مشروع، مانع از اقدامات کسب دانش خواهد شد (Jayasingam et al, 2010).
ویتالا^[۱۸۵] (۲۰۰۴) رهبری دانش را فرآیندی می­داند که طی آن رهبر، کارکنان را در شناخت و یادگیری فرآیندهای لازم جهت تحقق اهداف سازمان یاری می­دهد (Viitala, 2004:8).
چینینگ لانگ^[۱۸۶] (۲۰۰۱) در مطالعات خود مسائل مدیریتی مرتبط با دانش سازمانی را مورد بررسی قرار داده است. از منظر وی مدیران برای دستیابی به جایگاه رهبری دانش در سازمان باید گشودگی و اعتماد را از ارزش­های اصلی خود قرار دهند. از تیم­ها حمایت کنند و شکل­ گیری فرهنگ مشوق نوآوری، یادگیری و تسهیم دانش را مورد حمایت قرار دهند. بر این اساس مدیران دانش­پرور باید سازمان را به صورت جامعه­ای انسانی ببینند که قادر است اطلاعات حاصل از سیستم­های تکنولوژی را جهت خلق مفاهیم جدید به­کار گیرد. به این ترتیب مدیران به جای تأکید بر روش­های کنترلی و نیز شیوه ­های معمول انجام کار، زمینه را برای شناخت روش­های جدید انجام امور آماده می­سازند (Chinyinglang, 2001:50).
تئوری رهبری تحول­آفرین چشم­انداز مفیدی برای درک چگونگی تأثیر رهبران بر مدیریت دانش سازمانی فراهم می­ کند. رهبری تحول­آفرین یکی از مناسب­ترین سبک­های رهبری برای سازمان­های دانشی است. مؤلفه­ های تئوری رهبری تحول­آفرین تناسب خوبی با فرایند مدیریت دانش دارد. کارکنان در زمانی که دارای آزادی برای ایجاد ایده­های جدید، تسهیم آن ها با همکاران­شان و آزمون ایده­های جدیدشان هستند، بهره­ورترند (Sosik, 1997:465).
رهبری تحول­آفرین می ­تواند تأثیر مثبتی روی انتقال و تسهیم دانش داشته باشد (Girdauskeine & savaneviciene, 2012).